W Polsce zarejestrowane do użycia u osób dorosłych i dostępne są preparaty:

• Adacel (Sanofi Pasteur) zawierający 5 antygenów krztuśca (toksoid krztuścowy, hemaglutynina włókienkowa, pertaktyna, fimbrie typu 2 i 3) adsorbowanych na fosforanie glinu i mogących zawierać znikome ilości formaldehydu i glutaraldehydu
• Boostrix (GSK) zawierający 3 antygeny krztuśca (toksoid krztuścowy, hemaglutynina włókienkowa, pertaktyna) adsorbowane na wodorotlenku i fosforanie glinu
• Tdap Szczepionka SSI (AJ Vaccines A/S), która zawiera toksoidy tężcowy, krztuścowy i toksoid błoniczy adsorbowane na wodorotlenku glinu; może zawierać śladowe ilości formaldehydu. Zawartość toksoidu błoniczego jest obniżona w szczepionkach Tdap w porównaniu ze szczepionkami wykorzystywanymi w szczepieniu pierwotnym. Szczepionka ta ma rejestrację dla osób od lat 4
• Boostrix polio (GSK), który w odróżnieniu od preparatu Boostrix zawiera dodatkowo 3 inaktywowane poliowirusy, jest zarejestrowany do użycia u osób >3 r.ż. i jest wykorzystywany do uodpornienia przeciw poliomyelitis.

Czas ochrony poszczepiennej

Czas ochrony poszczepiennej nie został ściśle określony. Sugestie, aby utrwalać immunologiczną ochronę przeciwkrztuścową poprzez podawanie osobom dorosłym dawek przypominających co 10 lat, nie znalazły odzwierciedlenia w rekomendacjach. Przyjęto natomiast, że powtarzane szczepienia przeciw krztuścowi u kobiet ciężarnych istotnie korzystnie wpłynęły na zdrowie publiczne.

Szczepienie osób dorosłych przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi przeprowadza się szczepionką błoniczo-tężcowo-krztuścową ze zmniejszoną zawartością komponentu krztuścowego (dTap lub dTap-IPV).

Przeciwwskazania do szczepień

Przeciwwskazania do szczepienia obejmują:

• nadwrażliwość na składniki szczepionki
• postępujące choroby neurologiczne
• ostrą chorobę gorączkową
• encefalopatię o nieznanej etiologii (śpiączka, drgawki, zaburzenia świadomości), która wystąpiła w ciągu 7 dni od poprzedniego podania szczepionki zawierającej antygeny krztuśca.

Duży nacisk kładzie się na szczegółowe zebranie wywiadu z zakresu niepożądanych odczynów poszczepiennych, które wystąpiły w czasie wykonywania szczepień w dzieciństwie. Stabilna choroba neurologiczna nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia szczepionką dTap. W opracowaniach CDC zwrócono uwagę na istotne ryzyko wystąpienia ciężkich powikłań krztuśca u młodych dorosłych z przewlekłą chorobą neurologiczną. Zaburzenia odporności, włączając zakażenie HIV, czy leczenie immunosupresyjne nie stanowią przeciwwskazania do szczepienia, ale indukowana ochronna odpowiedź immunologiczna może być osłabiona. Szczepionka Tdap może być podawana w skojarzeniu z innymi szczepionkami, atenuowanymi i inaktywowanymi.

Działania niepożądane

Najczęściej obserwowane niepożądane odczyny poszczepienne wynikają z reakcji miejscowej w miejscu iniekcji i występują w ciągu 48 godzin od podania szczepionki. Należą do nich: zaczerwienienie, ból, obrzęk, swędzenie oraz gorączka. Inne powikłania to: ból głowy, zmęczenie, ogólne złe samopoczucie, bóle mięśni, pokrzywka. Ciężkie reakcje anafilaktyczne raportowano bardzo rzadko.

Zalecenia dotyczące szczepień przeciw krztuścowi w poszczególnych grupach

Szczepienie dorosłych przeciw krztuścowi ma dwojakie uzasadnienie:

• jako ochrona przed zachorowaniem osób dorosłych obciążonych innymi chorobami, szczególnie przewlekłymi chorobami układu oddechowego czy krążenia
• jako ochrona małych nieszczepionych niemowląt narażonych na zakażenie przez kontakt z domownikami, personelem medycznym, opiekunami (strategia kokonu).

W odniesieniu do osób dorosłych Polski Program Szczepień Ochronnych na rok 2020 zaleca wykonanie szczepień przeciw krztuścowi (szczepienia odpłatne) następującym grupom:

• młodzieży w wieku 19 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki Td (szczepionka przeciw błonicy i tężcowi)
• wszystkim osobom dorosłym – pojedyncza dawka przypominająca co 10 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki Td
• personelowi medycznemu mającemu kontakt z noworodkami i niemowlętami
• osobom w podeszłym wieku, które są narażone na zakażenie
• kobietom w ciąży po ukończeniu 27 do 36 tygodnia ciąży
• osobom z otoczenia noworodków i niemowląt do ukończenia 12 miesiąca życia.

Szczepienie ciężarnych

Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) zaleca szczepienie przeciw krztuścowi osobom dorosłym w wieku >18 r.ż. oraz kobietom ciężarnym w każdej ciąży pomiędzy 27 a 36 tygodniem, niezależnie od wcześniejszych szczepień. Uzasadnieniem dla szczepień ciężarnych ma być potrzeba zapewnienia ochrony noworodków i niemowląt, możliwej poprzez indukcję produkcji przeciwciał matczynych. Rekomendacje ACIP odnoszą się do preparatów szczepionek Tdap Adacel i Boostrix dopuszczonych do użytku przez amerykańską Food and Drug Administration (FDA). Rekomendacje ACIP uwzględniają dostępne dane o skuteczności i bezpieczeństwie obu preparatów w populacjach osób >65 r.ż. i kobiet ciężarnych. Na podstawie wyników badań obserwacyjnych przyjęto, że nie ma podstaw, by przypisywać wymienionym szczepionkom status podwyższonego ryzyka wystąpienia działań niepożądanych u kobiet w ciąży oraz u ich noworodków. Od 2005 r. ACIP zaleca podanie pojedynczej dawki Tdap pracownikom zakładów ochrony zdrowia w celu ich ochrony oraz ograniczenia transmisji zakażeń w placówkach medycznych.

Podsumowanie

Krztusiec jest chorobą występującą we wszystkich grupach wiekowych na całym świecie, która najbardziej zagraża małym niemowlętom, ale jest także niebezpieczna dla osób z zaburzeniami odporności oraz w podeszłym wieku z rozpoznaniem przewlekłych chorób układu oddechowego i krążenia. Szczepienia, choć są najważniejszym narzędziem w profilaktyce zakażeń, nie indukują trwałej odporności, podobnie jak naturalnie przebyte zakażenie. Ze względu na wysoką zaraźliwość krztuśca szczepienie osób dorosłych, w tym szczególnie kobiet w ciąży i personelu medycznego, staje się ważnym sposobem ograniczania transmisji zakażenia w środowisku, a tym samym redukcji narażenia osób z grupy wysokiego ryzyka powikłań. W badaniach naukowych ukierunkowanych na doskonalenie metod profilaktyki krztuśca duże znaczenie przypisuje się analizie genotypowej zmienności krążących szczepów B. pertussis w odniesieniu do skuteczności i bezpieczeństwa szczepień przeciw tej chorobie.