Związki psychostymulujące

Związki psychostymulujące działają na przekaźnictwo dopaminergiczne, serotoninergiczne i noradrenergiczne. Związki te chemicznie zaliczane są do kilku grup (tab. 3).

Tabela 3. Działanie najważniejszych grup nowych substancji psychoaktywnych

Pochodne amfetaminy

Do tej grupy należą pochodne amfetaminy i metamfetaminy mające różne podstawniki w pierścieniu fenolowym. Mają one postać proszku lub tabletek, pasty podobnej do plasteliny, co ułatwia pacjentom umieszczenie jej na przedmiotach codziennego użytku w sposób niezauważalny (np. rozsmarowanie cienkiej warstwy na obudowie komórki), pochodne dwumetoksylowane również występują w postaci nasączonych płynem bibułek, a ich działanie jest słabsze niż amfetaminy i metamfetaminy, jednak z uwagi na wpływ na monoaminooksydazę (MAO) efekt utrzymuje się dłużej. Związki z tej grupy mają działanie sympatykomimetyczne z nieobecnym lub niewielkim hamowaniem wychwytu zwrotnego dopaminy, odwracalnie hamują MAO-A, niektóre są też agonistami receptorów serotoninowych. Działanie serotoninergiczne potencjalnie wpływa halucynogennie i psychodysleptycznie. Często są sprzedawane jako ecstasy (MDMA), natomiast ich działanie jest zdecydowanie wolniejsze niż działanie MDMA (1-1,5 godziny vs 20 minut). Stwarza to uzasadnione ryzyko przyjęcia przez użytkownika dodatkowej dawki i objawów niepożądanych. Po zażyciu występują: nudności, wymioty, brak uczucia głodu, dysforia, objawy psychozy, hipertermia, pocenie się, drgawki, drżenia mięśniowe, podwyższone ciśnienie tętnicze, tachykardia, bóle głowy, pobudzenie z halucynacjami, skurcz naczyń krwionośnych utrzymujący się nawet do 24 godzin po zażyciu dopalacza i mogący stanowić powód hospitalizacji.

Pochodne katynonu

Do grupy tej należą pochodne mające grupę ketonową w pozycji β łańcucha bocznego i jest to druga najpopularniejsza grupa dopalaczy za syntetycznymi kannabinoidami. Związki z tej grupy mogą być produkowane w warunkach domowych. Pozyskiwane są z dostępnych bez recepty leków zawierających pseudoefedrynę. Po dodaniu nadmanganianu potasu i octu, następnie po rozcieńczeniu i przesączeniu przez bibułkę pacjenci otrzymują silną pochodną katynonu (efedron). Z uwagi na zanieczyszczenia u użytkowników może dojść do rozwoju encefalopatii nadmanganowej z kogucim chodem, mikrografią, niezdolnością do mówienia (pacjenci piszą na telefonach komórkowych w celu porozumiewania się z otoczeniem).

Katynony z uwagi na profil działania podzielono na:

• katynony metamfetaminopodobne, np. metylokatynon, flefedron
• katynony działające podobnie jak kokaina i ecstasy, np. mefedron, metylon, etylon, butylon
• katynony pirowaleronowe, np. α-pirolidynopentiofenon (α-PVP), znany jako Flakka (nazwany narkotykiem zombie).

Najbardziej znany jest mefedron (4-metylometkatynon) występujący najczęściej w postaci tabletek, kapsułek lub proszku; czasem proszek jest w formie małych kryształków o zabarwieniu białym, żółtym lub lekko brązowym. Może być stosowany doustnie, donosowo, dożylnie, domięśniowo i doodbytniczo lub zawijany w bibułkę i połykany (tzw. bombing).

Katynony powodują podwyższenie ciśnienia tętniczego, tachykardię, zaburzenia rytmu serca, bóle w klatce piersiowej, wzmożone pocenie się, bóle głowy, drżenia mięśniowe, lęki, paranoję, pobudzenie psychoruchowe, agresję, halucynacje słuchowe, zamazane widzenie, bezsenność, drgawki, skurcz naczyń kończyn górnych i dolnych, ból gardła i jamy ustnej z powstawaniem owrzodzeń i krwawieniem z nosa.

Pochodne piperazyny

Pochodne piperazyny mają działanie podobne do działania amfetaminy i ecstasy. Wykorzystywane są jako środek przeciwpasożytniczy u zwierząt i do produkcji fluorochinolonów, np. cyprofloksacyny czy norfloksacyny. Najczęściej sprzedawane są w formie kapsułek, tabletek i – rzadziej – proszku; przyjmowane doustnie, w inhalacjach, donosowo i doodbytniczo.

Przy zażyciu istnieje ryzyko nadmiernej stymulacji serotoninergicznej, pojawienia się lęków, splątania, zaburzeń widzenia, halucynacji, nudności, bólów głowy, hipertermii i napadów paniki, bezsenności, pobudzenia, tendencji do agresywnych zachowań i dziwnych myśli, w tym myśli samobójczych. Opisywane są przypadki występowania napadów padaczkowych grand mal, w większości samoograniczających się, w niektórych przypadkach wymagających zabezpieczenia drożności oddechowej i leczenia na oddziale intensywnej terapii. Drgawki występowały typowo po 2-6 godzinach od zażycia dopalacza.

Pochodne pipradrolu

Pochodne pipradrolu mają działanie stymulujące OUN, wiele z tych związków działa antyhistaminowo, rozkurczowo, antycholinergicznie, przeciwbólowo czy przeciwpsychotycznie. Przyjmowane są doustnie, doodbytniczo, przez nos. Po doustnym zażyciu zaczynają działać po 0,5-2 godzinach, dlatego znane są przypadki ponownego zażycia dawki w oczekiwaniu na efekt, przy czym utrzymuje się on nawet do 10 godzin.

Pipradrol choć działa stymulująco na OUN, nie ma działania sympatykomimetycznego. Nie powoduje więc podwyższenia ciśnienia tętniczego, nie wpływa na apetyt ani nie zaburza snu. Preparaty zawierające pochodne pipradrolu wykorzystywane są w leczeniu reaktywnej depresji, narkolepsji i zmęczenia, również u osób w wieku podeszłym, ponieważ zwiększają aktywność i poprawiają nastrój, jednocześnie nie wywołując niebezpiecznych działań niepożądanych w postaci stymulacji adrenergicznej ani hamowania apetytu.

Dezoksypipradrol był wykorzystywany przy wybudzaniu pacjentów ze znieczulenia barbituranowego. Działa on hamująco na wychwyt zwrotny dopaminy i noradrenaliny, wobec czego nasila przekaźnictwo dopaminergiczne i noradrenergiczne. Może spowodować: nudności, bóle głowy, tachykardię, podwyższenie ciśnienia tętniczego, pobudzenie i psychozę. Mogą występować urojenia obecności pasożytów i halucynacje utrzymujące się nawet do 5 dni od zażycia. W badaniach laboratoryjnych obserwowano leukocytozę.