Śródbłonek rogówki odgrywa bardzo istotną rolę w zachowaniu integralności rogówki i jej prawidłowym funkcjonowaniu. Pomiary gęstości komórek śródbłonka są ważnym parametrem w ocenie postępu wielu chorób narządu wzroku oraz wpływu operacji na gałkę oczną.

WPROWADZENIE

Rycina 1. Przekrój przez centralną część rogówki.

Śródbłonek rogówki stanowi pojedynczą warstwę komórek wielobocznych, które ściśle do siebie przylegają, spełniając funkcję uszczelniającą, tzn. chroniąc hydrofilny zrąb rogówki przed przenikaniem do niego płynu wypełniającego komorę przednią. Jak wspomniano wyżej, komórki śródbłonka nie ulegają wymianie w ciągu życia, a ich liczba fizjologicznie maleje z wiekiem od wartości 3500-4000 komórek/mm² u noworodka do 1500-2000 komórek/mm² u osób starszych. Gęstość komórek śródbłonka zmniejsza się ponadto w następstwie niektórych chorób oraz zabiegów operacyjnych związanych z otwarciem komory przedniej oka (ryc. 1).^1,2

Ponieważ śródbłonek sam się nie regeneruje, jego ubytki są kompensowane powiększaniem i rozsuwaniem się komórek sąsiednich. Liczba mniejsza niż 500 komórek/mm² powoduje upośledzenie szczelności warstwy śródbłonka i załamanie bariery dla płynu komorowego, a w konsekwencji jego wnikanie do istoty właściwej rogówki. Następstwem tego jest tzw. dekompensacja rogówki, którą charakteryzują pęknięcia błony Descemeta, obrzęk i zmętnienie warstwy właściwej rogówki oraz pęcherzowe uniesienie nabłonka (keratopatia bullosa).^3,4

Zmiany morfologiczne śródbłonka związane z utratą komórek mają miejsce w wielu schorzeniach, takich jak m.in.: dystrofie rogówki, jaskra, zapalenie błony naczyniowej, zespół rzekomego złuszczania torebki soczewki (PEX – pseudoexfoliation syndrome), cukrzyca, tępy uraz gałki ocznej, a także na skutek różnego rodzaju operacji wewnątrzgałkowych.²

Badanie komórek śródbłonka rogówki

Z powodu rosnącej liczby przeprowadzanych zabiegów okulistycznych badanie mikromorfologiczne śródbłonka rogówki staje się coraz ważniejsze. W 1919 r. Vogt⁵ opisał pierwszą obserwację śródbłonka rogówki in vivo. Maurice⁶ opracował mikroskop lustrzany (spekularny) do badania śródbłonka rogówki w 1968 r. Mikroskopia lustrzana umożliwia zogniskowanie obrazu na powierzchniach oka odbijających promienie świetlne, w tym na nabłonku oraz na śródbłonku rogówki. Uzyskiwane są obrazy o dużej rozdzielczości i kontraście, ponieważ intensywność światła odbitego od struktur badanych jest o wiele większa niż intensywność promieni świetlnych odbitych od struktur znajdujących się powyżej i poniżej.

Mikroskop lustrzany

Mikroskop lustrzany służy do wykonania zdjęć śródbłonka i analizy takich cech, jak wielkość i kształt komórek oraz gęstość i sposób ich rozmieszczenia.

Rycina 2. Przykładowy wynik analizy badania śródbłonka rogówki mikroskopem lustrzanym

Rycina 3. Przykładowy wydruk badania śródbłonka rogówki mikroskopem lustrzanym

Prawidłowa komórka śródbłonka ma kształt regularnego sześciokąta. Prawidłowa gęstość komórek wynosi około 2500-3000 komórek/mm². Gęstość poniżej 500 komórek/mm² stwarza duże ryzyko dekompensacji rogówki (ryc. 2 i 3).^3,4

Mikroskop konfokalny

Mikroskop konfokalny jest mikroskopem optycznym wykorzystującym widmo światła widzialnego do tworzenia obrazów. Służy on do dokonywania przekrojów optycznych obserwowanego obiektu. Za jego pomocą można tworzyć obrazy kolejnych warstw badanego przejrzystego obiektu, mających grubość 1-2 mikrometrów. Obserwacje te mogą być prowadzone in vivo. W mikroskopie konfokalnym zaobserwować można układ komórek nabłonka rogówki, keratocyty istoty właściwej – części przedniej i tylnej, przebieg włókien nerwowych, wygląd błon Bowmana i Descemeta oraz stan komórek śródbłonka rogówki.

Pachymetria

Pachymetria służy do pomiaru grubości rogówki, która jest pośrednim wskaźnikiem integralności śródbłonka. Grubość rogówki jest największa w okolicy rąbka, gdzie wynosi 0,7-0,9 mm. Prawidłowa grubość części centralnej wynosi 0,49-0,56 mm. Wartość powyżej 0,6 mm wskazuje na nieprawidłową funkcję śródbłonka.^3,4

Podsumowanie

Najdokładniejszą i bezpośrednią ocenę śródbłonka rogówki można zatem uzyskać jedynie za pomocą mikroskopii spekularnej i mikroskopii konfokalnej. Opublikowano niewiele doniesień porównujących dokładność obu tych metod badania. Klais,⁷ porównując obie metody, nie odnotowała znamiennej statystycznie różnicy między wynikami pomiarów gęstości komórek śródbłonka uzyskanymi w mikroskopie konfokalnym i w mikroskopie spekularnym.