Wpływ różnych czynników na gęstość komórek śródbłonka

Jaskra

Wyniki różnych badań wskazują, że średnia gęstość komórek śródbłonka rogówki u osób z różnymi rodzajami jaskry jest istotnie mniejsza niż w grupie osób zdrowych. Największe zmiany występują u chorych po ostrym ataku jaskry, z jaskrą przewlekłą zamykającego się kąta oraz z jaskrą młodzieńczą, w których ciśnienie wewnątrzgałkowe osiąga często wysokie wartości, co sugeruje istotny wpływ ciśnienia na stan śródbłonka rogówki. Do takich wniosków w swych publikacjach doszli m.in. Sihota i wsp.⁸ oraz Gagnon i wsp.⁹

Sihota i wsp.⁸ opisali zmniejszenie gęstości śródbłonka o 35% u pacjentów po ostrym ataku jaskry i o ponad 10% u chorych na jaskrę przewlekłą zamykającego się kąta. Stwierdzili oni jednak znaczne różnice między wynikami uzyskanymi w badanych grupach, co można tłumaczyć tym, że wyniki mogą zależeć od czasu trwania ostrego ataku jaskry, wysokości ciśnienia wewnątrzgałkowego, głębokości komory przedniej i obecności zrostów przednich. Natomiast Gagnon i wsp.,⁹ oprócz wpływu ciśnienia wewnątrzgałkowego, sugerują także inną etiologię zmian gęstości komórek śródbłonka, tj. wrodzoną predyspozycję pacjentów z jaskrą oraz działanie niepożądane leków przeciwjaskrowych, a zwłaszcza chlorku benzalkonium służącego jako konserwant w większości preparatów. Brana jest pod uwagę również kombinacja wszystkich wyżej wymienionych czynników. Za taką wieloczynnikową etiologią przemawiałby także fakt, że w grupie chorych na jaskrę normalnego ciśnienia zmniejszenie gęstości komórek śródbłonka było znamienne statystycznie w porównaniu z grupą kontrolną. Oznaczałoby to, że poza wysokim ciśnieniem wewnątrzgałkowym istotną rolę w tej grupie chorych odgrywa inny czynnik uszkadzający śródbłonek (być może czynnik genetyczny). Uzasadnione jest wiązanie wpływu nieprawidłowości mitochondrialnego DNA na stan śródbłonka rogówki. Jest bardzo prawdopodobne, że niektóre rodzaje jaskry (np. jaskra torebkowa, jaskra towarzysząca dystrofii rogówkowej Fuchsa, pewne przypadki jaskry normalnego ciśnienia) związane są z delecjami mitochondrialnego DNA.¹⁰ Delecje mitochondrialnego DNA, który odpowiada za syntezę enzymów oksydoredukcyjnych w komórce, szczególnie negatywnie wpływają na metabolizm tkanek o dużym zapotrzebowaniu energetycznym, a do takich zalicza się m.in. śródbłonek rogówki.¹⁰

Cukrzyca

Cukrzyca należy do chorób, które mają istotny wpływ na zmniejszenie gęstości komórek śródbłonka rogówki, a co za tym idzie także na nieprawidłowości grubości rogówki, jej integralność i przezierność. Powstał szereg prac opisujących wpływ cukrzycy na ilość komórek śródbłonka.¹¹

Roszkowska i wsp.¹² opisują zmniejszoną liczbę komórek śródbłonka zarówno u pacjentów z cukrzycą typu 1 (była ona aż o 11% mniejsza w porównaniu z grupą kontrolną), jak i u pacjentów z cukrzycą typu 2 (u których liczba komórek śródbłonka była mniejsza o 5% w porównaniu z grupą kontrolną).

Zmiany śródbłonka rogówki opisywane u osób chorujących na cukrzycę polegają nie tylko na zmniejszeniu gęstości komórek śródbłonka, ale także na zwiększonej zmienności wielkości komórek śródbłonka (polimegatyzm) oraz jego kształtu (pleomorfizm).^11,12

Zespół pseudoeksfoliacji

W zespole pseudoeksfoliacji, zwanym zespołem rzekomego złuszczania torebki soczewki (PEX), następuje odkładanie szaro-białego, włóknisto-ziarnistego zewnątrzkomórkowego materiału podobnego do amyloidu, który gromadzi się na przedniej powierzchni soczewki, włókienkach obwódki rzęskowej, ciele rzęskowym, tęczówce, beleczkowaniu, w przedniej części ciała szklistego i w rogówce. PEX na śródbłonku może przypominać osady zapalne. Złogi barwnika, także często obecne na śródbłonku, są zazwyczaj rozproszone, chociaż czasami mogą przybierać formę wrzeciona Krukenberga. Komórki śródbłonka są zmienione morfologicznie, ich liczba jest zmniejszona ze skłonnością do dekompensacji, nawet po umiarkowanym podwyższeniu ciśnienia wewnątrzgałkowego.⁴

Zespół pseudoeksfoliacji wiąże się z występowaniem keratopatii (endoteliopatii) prowadzącej w niektórych przypadkach do konieczności wykonania przeszczepu rogówki.¹⁰ Udowodniono, że średnia gęstość śródbłonka jest zmniejszona u osób zarówno z normalnym, jak i wysokim ciśnieniem wewnątrzgałkowym w przebiegu PEX.³

Wirbelauer i wsp.¹³ wykazali zmniejszoną gęstość komórek śródbłonka u pacjentów z PEX w porównaniu z grupą kontrolną. Wykazali też zwiększony pleomorfizm komórek śródbłonka u pacjentów z PEX poddanych fakoemulsyfikacji w porównaniu z pacjentami poddanymi fakoemulsyfikacji, u których PEX nie występował. Z kolei polimegatyzm komórek oraz całkowite zmniejszenie gęstości komórek śródbłonka rogówki pooperacyjnie w obu grupach były na podobnym poziomie.

Na podstawie przeanalizowanej literatury można stwierdzić, że PEX wpływa zarówno na morfologię, jak i na liczbę komórek śródbłonka. Z tego powodu pacjenci z PEX zakwalifikowani do przeprowadzenia zabiegów wewnątrzgałkowych powinni być traktowani jako grupa zwiększonego ryzyka pooperacyjnej dekompensacji rogówki. U chorych tych powinny być użyte wszelkie możliwe środki mogące zminimalizować pooperacyjny ubytek liczby komórek śródbłonka.

Wiek pacjenta

Przeprowadzono wiele badań naukowych, w których oceniano wpływ wieku pacjenta na gęstość komórek śródbłonka rogówki. Autorzy licznych publikacji naukowych są zgodni, że liczba komórek śródbłonka rogówki maleje wraz z wiekiem pacjenta.^14,15

Sperling i wsp.¹⁶ w badaniach na oczach zmarłych pacjentów stwierdzili większą gęstość komórek śródbłonka w obszarach obwodowych rogówki w porównaniu z częścią centralną.

Schimmelpfennig¹⁷ także odnotował większą gęstość komórek śródbłonka na obszarach obwodowych rogówki w porównaniu z częścią centralną w badaniach autopsyjnych.

Wspomniane wyżej wyniki badań kontrastują z wynikami badań in vivo. Autorzy, którzy porównali gęstość komórek śródbłonka w centrum i w częściach obwodowych in vivo, nie odnotowali różnicy gęstości komórek śródbłonka w częściach obwodowych rogówki w porównaniu z częścią centralną.¹⁸

Azen i wsp.¹⁸ opisali pionową różnicę w gęstości komórek śródbłonka oraz stwierdzili, że naturalna utrata komórek może odbywać się w sposób niejednolity u różnych osób. Blacwell¹⁹ z kolei nie odkrył żadnych różnic między częścią centralną a częścią obwodową rogówki.

Roszkowska i wsp.¹² nie odnotowali różnicy w gęstości komórek śródbłonka między centrum a częścią obwodową w żadnej grupie wiekowej wśród badanych pacjentów, z wyjątkiem grupy powyżej 70 r.ż., w której gęstość komórek śródbłonka w centrum rogówki była znamiennie statystycznie większa w porównaniu z częściami obwodowymi.