Gronkowcowe zapalenie brzegów powiek

Gronkowcowe zapalenie brzegów powiek jest obustronnym przewlekłym stanem zapalnym powiek wywołanym przez gronkowce. Objawia się dyskomfortem, pieczeniem, uczuciem zalegania piasku pod powiekami. Obserwuje się poszerzenie naczyń krwionośnych na przedniej powierzchni brzegu powieki z łuskami przy podstawie rzęs.^7,8 Często towarzyszą mu zapalenie spojówki, rogówki, ropnie wewnątrzmieszkowe u podstawy rzęs oraz zaburzenie wydzielania filmu łzowego, co prowadzi do rozwoju zespołu suchego oka.^7,8 Postępowanie obejmuje higienę brzegów powiek: zaleca się ciepłe kompresy na powieki, masaż powiek w celu ewakuacji patologicznej wydzieliny z gruczołów Meiboma i mechaniczne oczyszczanie brzegów powiek za pomocą patyczka kosmetycznego nasączonego 25% roztworem szamponu dla dzieci lub specjalnych chusteczek przeznaczonych do higieny brzegów powiek.⁸ W farmakoterapii stosuje się miejscowo antybiotyki w postaci maści (bacytracynę, erytromycynę, chloramfenikol) i słabe krople steroidowe (fluorometolon) oraz preparaty sztucznych łez. W ciężkich przypadkach i stanach nawracających stosuje się antybiotyki doustnie (tetracyklinę w dawce 250 mg co 6 godzin lub doksycyklinę 100 mg co 12 godzin) nawet do kilku miesięcy.^7,8

Gradówka

Gradówka jest przewlekłym ziarniniakiem zapalnym powstałym na skutek zablokowania ujść gruczołów tarczkowych oraz innych gruczołów łojowych, a także przenikania ich wydzieliny do otaczających tkanek. Objawia się jako torbiel gruczołu Meiboma z towarzyszącym obrzękiem i tkliwością powieki w rejonie guzka. Leczenie może nie być konieczne, gradówki, zwłaszcza u dzieci, mają tendencję do samoistnego zanikania. Przy zmianach przewlekłych stosuje się miejscowo antybiotyki w maści (bacytracynę, erytromycynę) oraz kompresy rozgrzewające na powieki. Jeśli mimo leczenia miejscowego guzek utrzymuje się ponad miesiąc, jest to wskazanie do leczenia chirurgicznego. W profilaktyce u chorych z nawracającymi gradówkami oraz u pacjentów predysponowanych – zwłaszcza przy współwystępowaniu trądziku różowatego – stosuje się tetracyklinę systemowo.⁹

Jęczmień

Jęczmień jest ostrym gronkowcowym zakażeniem gruczołów powiek. Wyróżnia się dwa rodzaje tego schorzenia: jęczmień zewnętrzny, czyli zapalenie gruczołów łojowych Zeissa, potowych Molla i związanych z nimi mieszków rzęs, oraz jęczmień wewnętrzny będący wynikiem wtórnego nadkażenia gradówki, czyli zakażenia gruczołu tarczkowego Meiboma. Jęczmień objawia się w postaci bolesnego obrzęku powieki. W leczeniu stosuje się krople lub maści z antybiotykiem (bacytracyną, erytromycyną) oraz kompresy rozgrzewające na powieki. W razie braku skuteczności leczenia miejscowego wskazane jest chirurgiczne nacięcie zmiany.^9,10

Zapalenie woreczka łzowego

Zapalenie to zwykle rozwija się wtórnie do niedrożności przewodu nosowo-łzowego. W wyniku zablokowania odpływu łez do jamy nosowej dochodzi do rozdęcia woreczka, a zalegający płyn może ulec wtórnemu nadkażeniu bakteryjnemu. Najczęstszym czynnikiem etiologicznym u noworodków jest Streptococcus pneumoniae, u dzieci starszych – Staphylococcus aureus lub Staphylococcus epidermidis. Zakażenie może przebiegać w postaci ostrej lub przewlekłej. Objawia się jako bolesny obrzęk i zaczerwienienia okolicy kąta przyśrodkowego z towarzyszącym nadmiernym łzawieniem.^11,12 W leczeniu stosuje się miejscowo ciepłe okłady oraz – w zależności od stanu klinicznego – doustną lub dożylną podaż antybiotyków (amoksycyliny z kwasem klawulanowym w dawce 500 mg doustnie co 8 godzin lub cefalosporyny I generacji, np. cefaleksyny, 500 mg doustnie co 6 godzin). Sondowanie dróg łzowych nie jest wskazane. Po ustąpieniu stanu ostrego zalecana jest interwencja chirurgiczna polegająca na wytworzeniu zespolenia nosowo-woreczkowego (DCR – dacryocystorhinostomia). Nie należy zwlekać z jego wykonaniem ze względu na ryzyko nawrotu zapalenia.^11,12

Bakteryjne zapalenia spojówek

Zapalenia spojówek należą do najczęstszych schorzeń narządu wzroku. W warunkach fizjologicznych na brzegach powiek oraz w worku spojówkowym występuje wiele potencjalnie chorobotwórczych drobnoustrojów, które nie wywołują żadnych objawów. Najczęściej są to: Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus haemolyticus, Staphylococcus aureus, Streptococcus pneumoniae, Proteus mirabilis, Corynebacterium xerosis.¹³ Osłabienie naturalnych mechanizmów obronnych gospodarza może jednak prowadzić do rozwoju zakażenia. Do głównych objawów bakteryjnego zapalenia spojówek należą: uczucie pieczenia, ciała obcego pod powieką, łzawienie, obecność śluzowo-ropnej lub ropnej wydzieliny w worku spojówkowym (największe nasilenie po nocy). W badaniu przedmiotowym stwierdza się powierzchowne zadrażnienie spojówek, rzadziej obrzęk powiek lub spojówek z reakcją brodawkową.¹⁴ Podział kliniczny bakteryjnych zapaleń spojówek w zależności od przebiegu klinicznego przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Podział kliniczny bakteryjnych zapaleń spojówek ze względu na różnice w ich przebiegu na podstawie wytycznych American Academy of Ophthalmology⁴

Chociaż bakteryjne zapalenie spojówek najczęściej ma tendencję do samoograniczania, to jednak potencjalna możliwość przejścia stanu zapalnego w fazę przewlekłą, a nade wszystko wysoka zakaźność, są wskazaniem do wdrożenia terapii. Ma ona zwykle charakter empiryczny; należy wybierać antybiotyk o jak najszerszym zakresie działania i wywołujący najsłabsze działania niepożądane. Trzeba przy tym pamiętać, że etiologia bakteryjnego zapalenia spojówek zależy od grupy wiekowej (tab. 2).¹⁵

Zasady terapii typowego bakteryjnego zapalenia spojówek:

• przed podaniem antybiotyku należy przepłukać worek spojówkowy jałowym roztworem 0,9% NaCl, usuwając z niego zebraną wydzielinę
• stosuje się antybiotyki o szerokim zakresie działania (np. fluorochinolony IV generacji), uwzględniając aktualną wrażliwość/oporność na dany antybiotyk
• należy pamiętać o odpowiednim dawkowaniu leku – np. fluorochinolony 4 razy dziennie, aminoglikozydy 3 razy dziennie¹⁶
• w ciągu dnia zaleca się podawanie antybiotyku w formie kropli, które nie powodują zaburzeń widzenia; na noc – w formie maści zapewniających dłuższy kontakt leku z powierzchnią gałki ocznej
• zwykle skuteczne jest leczenie antybiotykiem przez 5-7 dni
• nie należy stosować preparatów złożonych ze steroidem.

Brak poprawy po trwającej 5-7 dni terapii empirycznej, a także zapalenia nawrotowe, przewlekłe, o bardzo dużym nasileniu i występujące u noworodków są wskazaniem do wykonania posiewu z identyfikacją czynnika patogennego i oznaczenia jego wrażliwości po odstawieniu leczenia na 2-3 dni.¹⁷

Tabela 2. Najczęstsze przyczyny etiologiczne bakteryjnego zapalenia spojówek w zależności od grupy wiekowej