Szczególne postaci bakteryjnego zapalenia spojówek

Zapalenie spojówek u noworodków wywołane Neisseria gonorrhoeae

Przejściu noworodka przez kanał rodny matki może towarzyszyć zakażenie N. gonorrhoeae, chlamydiami, wirusami Herpes simplex typu 2. W profilaktyce zakażeń okołoporodowych zaleca się stosowanie 1% roztworu azotanu srebra, 0.5% maści erytromycynowej lub 1% maści tetracyklinowej. W piśmiennictwie istnieją także doniesienia o wysokiej skuteczności 2,5% roztworu jodopowidonu, który swym zakresem działania obejmuje wszystkie ww. patogeny.¹⁸ Znacząco zredukowało to częstość tych infekcji. Objawy zapalenia spojówek wywołane N. gonorrhoeae pojawiają się w ciągu 1-3 dni po urodzeniu. Uwagę zwraca duży obrzęk spojówek i masywne ropienie, nacieki i rozmiękanie rogówki. Objawom tym mogą towarzyszyć zmiany w innych częściach oka i narządach, przez co konieczne jest natychmiastowe włączenie leczenia ogólnego: ceftriaksonu w dawce 25-50 mg/kg m.c./24 h domięśniowo lub dożylnie przez 7 dni. Miejscowo stosuje się fluorochinolony IV generacji lub maść erytromycynową co godzinę.¹⁹

Zapalenie spojówek u dzieci wywołane Haemophilus influenzae

Zapalenie spojówek wywołane H. influenzae najczęściej rozwija się w wyniku przeniesienia zakażenia z górnych dróg oddechowych wzdłuż dróg łzowych. Z uwagi na częste współistnienie zapalenia ucha środkowego, płuc i opon mózgowo-rdzeniowych oprócz typowego leczenia miejscowego wskazana jest doustna antybiotykoterapia amoksycyliną z kwasem klawulanowym – 20-40 mg/kg m.c./24 h w 3 dawkach podzielonych.²⁰

Kątowe zapalenie spojówek Moraxa-Axenfelda

Zakażenie to jest wywołane dwuprątkiem Moraxa-Axenfelda. Ma charakter przewlekły i występuje głównie latem. Objawia się silnym swędzeniem, pieczeniem oczu, gromadzeniem lepkiej wydzieliny w kącikach powiek oraz maceracją skóry okolicy kąta zewnętrznego. W leczeniu stosuje się preparaty zawierające cynk, który hamuje enzymy proteolityczne wytwarzane przez dwuprątki.¹⁴

Bakteryjne zapalenia rogówki

Bakteryjne zapalenia rogówki to zagrażający widzeniu proces wymagający szybkiej i wnikliwej diagnostyki oraz natychmiastowego podjęcia leczenia, gwałtowny początek infekcji i szybko postępujące zajęcie zrębu rogówki mogą bowiem prowadzić do destrukcji tkanki rogówkowej, jej perforacji, a nawet zapalenia wnętrza gałki ocznej.

Do infekcji bakteryjnych rogówki rzadko dochodzi w oczach zdrowych. Zazwyczaj rozwijają się one w wyniku zaburzeń mechanizmów obronnych oka i uszkodzenia bariery nabłonkowej rogówki. Do czynników ryzyka bakteryjnych zapaleń rogówki należą: noszenie soczewek kontaktowych, urazy oka, w tym zabiegi chirurgii refrakcyjnej, zanieczyszczenie patogenami preparatów okulistycznych stosowanych miejscowo, schorzenia aparatu ochronnego oka, zaburzenia procesów odpowiedzi immunologicznej – miejscowej i ogólnej.²¹

Bakteryjne zapalenia rogówki w ponad 80% przypadków są wywołane przez Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Streptococcus pneumoniae i Pseudomonas aeruginosa – najczęstszy czynnik etiologiczny zapaleń będących powikłaniem noszenia soczewek kontaktowych.²² Do rzadziej izolowanych patogenów należą: Moraxella spp., pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae, beztlenowce. Warto podkreślić, że patogeny takie jak Neisseria gonorrhoeae, Corynebacterium diphtheriae, Listeria monocytogenes, Haemophilus aegyptius są zdolne do penetracji rogówki nawet przy jej nieuszkodzonym nabłonku i zazwyczaj zdarza się to przy nasilonym zapaleniu spojówek.²³

Przedmiotowo bakteryjne zapalenie rogówki objawia się przekrwieniem i bólem oka, światłowstrętem, obniżeniem ostrości wzroku i obecnością wydzieliny w worku spojówkowym. W badaniu okulistycznym możemy stwierdzić: przekrwienie spojówkowe i rzęskowe, przerwanie ciągłości nabłonka rogówki, śluzowo-ropny wysięk przylegający do miejsca uszkodzenia nabłonka, naciek i obrzęk w obrębie istoty właściwej, pofałdowanie błony Descemeta, odczyn zapalny w komorze przedniej oka, obrzęk powieki górnej, wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. Ciężkość objawów zależy od stanu odporności pacjenta, zjadliwości patogenu wywołującego oraz współistniejących chorób rogówki.

Identyfikacji czynnika infekcyjnego można dokonać tylko za pomocą badania mikrobiologicznego, gwałtowność pojawienia się objawów i stopień ich nasilenia mogą jednak okazać się cenną wskazówką diagnostyczną.

Zasady leczenia bakteryjnych zapaleń rogówki:

• leczenie powinno być włączone niezwłocznie po pobraniu materiału do badań mikrobiologicznych – wymazu z worka spojówkowego i zeskrobin rogówkowych
• w przypadku noszenia soczewek kontaktowych należy bezwzględnie zaprzestać ich używania
• przed otrzymaniem wyniku badań mikrobiologicznych i antybiogramu stosujemy antybiotyki o szerokim zakresie działania – najczęściej fluorochinolony w monoterapii lub w połączeniu z innym antybiotykiem
• w przypadku zaawansowanych zmian (zajęcie miąższu rogówki lub więcej niż 1/3 powierzchni) stosujemy intensywny schemat dawkowania: co 15 minut w pierwszej godzinie, kolejno co godzinę w pierwszej dobie, następnie co dwie godziny, stopniowo zmniejszając częstotliwość opatrunków
• obecność dużego nacieku lub owrzodzenia z nasilonym odczynem zapalnym w przedniej komorze jest wskazaniem do stosowania kropli o zwiększonym stężeniu (tab. 3)^3,24
• wyjątkowo w przypadku martwicy zrębu zastosowanie znajdują miejscowe steroidy
• w leczeniu uzupełniającym stosuje się mydriatyki, doustne leki przeciwbólowe
• w przypadku znacznego nasilenia i przechodzenia procesu zapalnego na twardówkę lub do wnętrza gałki ocznej zastosowanie znajduje antybiotykoterapia ogólna.

Wskazaniami do hospitalizacji w przypadku bakteryjnego zapalenia rogówki są: rozległe zapalenie zagrażające utratą wzroku, perforacja rogówki lub zagrożenie nią, konieczność podawania leków dożylnie lub niemożność przyjmowania przez pacjenta leków z odpowiednią częstotliwością.

Tabela 3. Sposób przygotowania wzmocnionych kropli antybiotykowych