dr n. med. Maria Muzyka-Woźniak

Tabela 1. Porównanie dwóch modeli dyfrakcyjnych soczewek trzyogniskowych: Panoptix TFNT00 (Alcon Laboratories, Inc.) i AT LISA tri 839MP (Carl Zeiss Meditec AG)^2,3

Operacja zaćmy to jeden z najczęściej wykonywanych zabiegów chirurgicznych na świecie. W Polsce w 2018 r. wykonano ponad 328 000 procedur usunięcia zaćmy refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Podczas operacji w miejsce usuniętej zmętniałej naturalnej soczewki wszczepia się sztuczną soczewkę wewnątrzgałkową. Najczęściej jest to sferyczna soczewka jednoogniskowa. Istnieje jednak wiele soczewek o bardziej złożonej budowie i właściwościach optycznych, które określamy ogólnie jako soczewki premium. To określenie odzwierciedla nie tylko większy komfort widzenia dla pacjenta po operacji, ale i wyższy koszt soczewki. Celem stosowania soczewek premium jest poprawa nieskorygowanej ostrości wzroku do dali, bliży i odległości pośrednich oraz uzyskanie niezależności od okularów. Większość soczewek premium jest produkowana również w wersjach torycznych, korygujących astygmatyzm rogówkowy.

Soczewki te stosowane są u pacjentów z zaćmą pragnących uzyskać niezależność od okularów po operacji oraz u osób bez zaćmy, kwalifikujących się do refrakcyjnej wymiany przeziernej soczewki z powodu wady refrakcji.

Soczewki premium

Rycina 1. Obuoczna krzywa rozogniskowania dla soczewki trzyogniskowej TFNT i jednoogniskowej SN60AT (rycina udostępniona dzięki uprzejmości firmy Alcon Polska)

Do soczewek typu premium zaliczamy soczewki wieloogniskowe i soczewki o wydłużonej głębi ostrości (EDOF – extended depth of focus).

Soczewki wieloogniskowe

Soczewki wieloogniskowe powodują powstawanie w układzie optycznym oka dodatkowych ognisk. Dzięki temu poprawia się nieskorygowana ostrość wzroku do bliży i zwiększa się niezależność pacjenta od okularów. Dodatkowe ogniska są uzyskiwane poprzez wytworzenie na powierzchni sztucznej soczewki pierścieni dyfrakcyjnych (soczewki dyfrakcyjne) lub stref optycznych o różnym współczynniku załamywania światła (soczewki refrakcyjne). Soczewki dyfrakcyjne bazują na fizycznych zjawiskach ugięcia i interferencji fali. Liczba, wysokość i rozmieszczenie pierścieni dyfrakcyjnych wpływają na liczbę i rozmieszczenie powstających dodatkowych ognisk w układzie optycznym.

Soczewki wieloogniskowe refrakcyjne mają strefy o różnej mocy załamywania światła. Załamywanie światła, czyli zmianę kierunku fali przy przejściu do innego ośrodka optycznego, opisuje prawo Snella. W soczewce wieloogniskowej strefy o różnym współczynniku załamywania światła mogą być rozmieszczone rotacyjnie symetrycznie, rotacyjnie asymetrycznie (np. Mplus MF30, Oculentis) lub naprzemiennie w różnych sektorach (np. Precizon, Ophtec BV). To, jak są rozmieszczone strefy i jak duże są różnice w załamaniu światła, decyduje o liczbie i rozmieszczeniu dodatkowych ognisk.

Obecnie wiele nowoczesnych wieloogniskowych soczewek wewnątrzgałkowych to hybrydy wykorzystujące zarówno elementy dyfrakcyjne, jak i refrakcyjne (np. TECNIS Synergy, Johnson & Johnson Vision, Inc.). Zaawansowany technologicznie model budowy takich soczewek ma zapewnić płynne przejście między ogniskami i wrażenie ciągłego, wyraźnego widzenia dali i poprzez odległości pośrednie do bliży.

Wyróżniamy soczewki dwu-, trzy- i czteroogniskowe (panfokalne). Wprowadzenie soczewek trzyogniskowych w znacznym stopniu wyparło z użycia soczewki dwuogniskowe ze względu na osiąganie lepszej ostrości widzenia na odległości pośrednie¹.

Obecnie najczęściej stosowane są soczewki trzyogniskowe oparte na modelu dyfrakcyjnym. W tabeli 1 przedstawiono porównanie dwóch popularnych soczewek trzyogniskowych.

Charakterystykę funkcji soczewki wewnątrzgałkowej można zobrazować na krzywej rozogniskowania, która przedstawia wartości oczekiwanej ostrości wzroku dla różnych odległości. Na rycinie 1 przedstawiono krzywą rozogniskowania dla soczewki trzyogniskowej TFNT i dla soczewki jednoogniskowej SN60AT.

Wykreślanie krzywej rozogniskowania rozpoczyna się od korekcji do dali, a następnie dodaje się szkła wywołujące roz­ogniskowanie, dzięki czemu symulujemy różne odległości ogniskowe: −0,5 (symulowanie odległości 2 m), −1,0 (symu­lacja 1 m), −1,5 (symulacja 0,66 cm) itd. Zapisane kolejne wartości ostrości wzroku przy patrzeniu w dal przez kolejne szkła połączone linią tworzą krzywą rozogniskowania. Typowy zakres rozogniskowania waha się od +1,0 D przez zero do −4,0 D. Ideałem jest linia prosta, ale krzywa rozogniskowania soczewek wieloogniskowych ma wykres zbliżony do fali, ze szczytami w ogniskach wytworzonych przez soczewkę i dolinami między nimi. Oznacza to, że jeśli ognisko pośrednie w soczewce jest zaprojektowani na 60 cm od oka, to przy założeniu, że pacjent uzyskał po operacji emmetropię, właśnie przy odległości 60 cm będzie miał najlepszą pośrednią ostrość wzroku. Odsunięcie lub przysunięcie obserwowanego obiektu (np. ekranu laptopa) będzie skutkować pewnym rozmyciem obrazu. Porównanie soczewki panfokalnej z trifokalną wykazało nieznaczną przewagę panfokalnej na 60 cm, a trifokalnej na 80 cm, przy zbliżonej ostrości wzroku do dali i bliży⁴.

Rozwój technologiczny soczewek wewnątrzgałkowych ma na celu uzyskanie płynnego przejścia między ogniskami oraz uzyskanie tzw. wydłużonego ogniska (obszaru) ostrego widzenia. Wydłużony zakres ostrego widzenia lub wydłużoną głębię ostrości mają zapewniać soczewki EDOF.

Soczewki o wydłużonej głębi ostrości

Soczewki EDOF oferują dobrą nieskorygowaną ostrość wzroku do dali i na odległości pośrednie, przy teoretycznie mniejszej uciążliwości dysfotopsji związanych z wieloogniskowością. Budowę soczewek EDOF charakteryzuje płynniejsze przejście między ogniskami, co osiągane jest przez wprowadzenie niewielkiego stopnia aberracji optycznych. W przeciwieństwie do soczewek jednoogniskowych, których budowa zakłada uzyskanie układu optycznego z zerową aberracją, soczewki EDOF wprowadzają aberracje poprawiające widzenie na mniejsze odległości, kosztem nieznacznego obniżenia jakości obrazu (np. Mini WELL, SIFI Medtech; TECNIS Eyhance, Johnson & Johnson Vision Inc.). Niektóre soczewki określane jako EDOF są w rzeczywistości soczewkami wieloogniskowymi z obniżoną addycją do bliży, dzięki czemu nakładanie się obrazów z różnych ognisk jest mniejsze, a co za tym idzie – mniejsze są również objawy dysfotopsji. W niektórych soczewkach typu EDOF (np. TECNIS Symfony, Johnson & Johnson Vision, Inc.), zastosowano połączenie efektu dyfrakcyjnego z korekcją aberracji sferycznej i chromatycznej, co może poprawiać czułość na kontrast. Niezależnie od zastosowanej technologii soczewki EDOF zapewniają gorszą nieskorygowaną ostrość wzroku do bliży niż soczewki wieloogniskowe.