Ze względu na rozmaitą etiologię stanów zapalnych powiek w literaturze odnajdziemy różne klasyfikacje. Niekiedy wyróżnia się zapalenia brzegów powiek o etiologii bakteryjnej, łojotokowej i związanej z gruczołami Meiboma. Zwyczajowo również określa się na podstawie badania w lampie szczelinowej okolicę anatomiczną stanu zapalnego, mówiąc o przednim lub tylnym zapaleniu brzegów powiek.

Bakteryjne zapalenie powiek zwykle dotyczy części przedniej brzegów powiek i jest wywoływane głównie przez Staphylococcus. Do objawów należą zaczerwienienie i pogrubienie brzegów powiek, strupki, łuski przy nasadach rzęs. Możliwa jest obecność jęczmienia zewnętrznego lub rozszerzenia się zapalenia na przedprzegrodową tkankę łączną. W leczeniu stosuje się higienę powiek, krople nawilżające, antybiotykoterapię miejscową lub w przypadku zapalenia przedprzegrodowego ogólną oraz miejscowe glikokortykosteroidy (GKS).

Łojotokowe zapalenie brzegów powiek jest anatomicznie związane z częścią zarówno przednią, jak i tylną brzegów powiek. Wynika ze wzmożonego wydzielania gruczołów Meiboma i często współwystępuje z analogicznym stanem w obrębie skóry głowy. Klinicznie zauważa się lśniący, tłustawy brzeg powieki, obecność strupków, miękką wydzielinę na rzęsach i pienisty film łzowy.

Wyróżnia się także tylne zapalenie brzegów powiek związane z zapaleniem gruczołów Meiboma i trądzikiem różowatym. Pacjent zgłasza pieczenie powiek, które jest szczególnie nasilone w godzinach porannych. W badaniu uwidacznia się stan zapalny w okolicach ujść gruczołów, niekiedy obecność gradówki lub jęczmienia wewnętrznego. W zakresie terapii miejscowej zapalenia związane z gruczołami Meiboma leczy się podobnie jak zapalenia bakteryjne. Wdraża się ponadto, jeśli nie ma przeciwwskazań, takich jak ciąża, doustną farmakoterapię tetracykliną³.

Infekcje narządu łzowego

Niedrożność dróg łzowych

Pojęcie dróg łzowych obejmuje kanaliki łzowe górny i dolny, kanalik wspólny, worek łzowy oraz przewód nosowo-łzowy. Klinicznie najczęściej spotyka się zapalenie kanalika łzowego i worka łzowego. Infekcje w obrębie kanalika są spowodowane głównie przez Actinomyces israeli, Nocardia sp., grzyby z rodzajów Candida i Aspergillus oraz wirusy opryszczki pospolitej (HSV – Herpes simplex virus) i półpaśca (HZV – Herpes zoster virus)³. W przebiegu zapalenia kanalika występuje zaczerwienienie i obrzęk powieki górnej lub dolnej w okolicy kąta przyśrodkowego, które mogą być bolesne przy palpacji. Towarzyszy mu zapalenie spojówki, przelewanie się łez oraz obecność wydzieliny uchodzącej z punktów łzowych. Postępowanie obejmuje usunięcie wydzieliny – i przesłanie jej do pracowni mikrobiologii – oraz przepłukanie dróg łzowych roztworem 1% jodyny lub penicyliny G³. Najczęściej pacjentowi zaleca się antybiotyk w kroplach i kontrolę w trybie ambulatoryjnym.

Zapalenie worka łzowego jest natomiast infekcją gronkowcową i paciorkowcową. Objawia się bolesnym obrzękiem lub guzem w rzucie tego narządu, tj. przy kącie przyśrodkowym oka, najczęściej nieznacznie poniżej. Należy zabezpieczyć materiał do posiewu. W leczeniu stosuje się antybiotykoterapię ogólną (amoksycylina 500 mg z kwasem klawulanowym 125 mg 3 × dziennie), miejscową (np. detreomycyna)³. Zaleca się ponadto ciepłe okłady i masaże miejsc zmienionych chorobowo. Obecność ropnia jest wskazaniem do drenażu, natomiast przy niedrożności przewodu nosowo-łzowego należy rozważyć dacryocystorhinostomię, co wiąże się niejednokrotnie z koniecznością zaangażowania otorynolaryngologa w proces leczniczy. Zapalenie worka łzowego może powikłać się zapaleniem przedprzegrodowym lub zapaleniem tkanki łącznej oczodołu (orbital cellulitis), dlatego jest stanem wymagającym niezwłocznego wdrożenia terapii.

Ostre zapalenie gruczołu łzowego

Jest to choroba dość rzadko spotykana, która może przebiegać z obrzękiem powieki górnej. Do najczęstszych etiologii należą sarkoidoza, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, oftalmopatia tarczycowa, zespół Sjögrena (ZS) i pseudoguz oczodołu. Rzadziej przyczyną jest infekcja. Jeśli powiększenie gruczołów łzowych występuje obustronnie oraz towarzyszy mu powiększenie gruczołów podżuchwowych i ślinianek, to wskazaniem jest choroba Mikulicza. Podstawą postępowania jest próba ustalenia etiologii. Gdy przyczyna zapalenia jest niejasna, zaleca się empiryczną antybiotykoterapię⁴.

Inne choroby infekcyjne

Róża

Róża jest chorobą skóry o etiologii paciorkowcowej. Do zakażenia predysponują zaburzenia odporności, wiek noworodkowy lub podeszły, cukrzyca, zaburzenia przepływu limfy. Obszary zmienionej chorobowo skóry są intensywnie czerwone, tkliwe i dobrze odgraniczone od skóry zdrowej, co jest cechą bardzo charakterystyczną i ułatwia postawienie prawidłowej diagnozy. Niejednokrotnie róża pojawia się na skórze twarzy, może więc być przyczyną obrzęku powiek, który charakteryzuje się tkliwością i zaczerwienieniem. Objawy mają ostry początek i rozwijają się gwałtownie, czemu towarzyszyć może ból, podwyższona temperatura ciała (nawet do 40°) oraz dreszcze i poczucie rozbicia. Zakażenie może szerzyć się drogą limfatyczną, ale także krwionośną, stając się przyczyną sepsy. Jest to zatem choroba potencjalnie śmiertelna. W leczeniu zastosowanie ma antybiotykoterapia, najczęściej penicyliną (np. amoksycylina lub amoksycylina z kwasem klawulanowym). Zalecane są miejscowe okłady z ichtiolu⁵.

Martwicze zapalenie powięzi

Martwicze zapalenie powięzi, które może dotyczyć okolicy oczodołu, jest ostrą chorobą zapalną tkanek miękkich o etiologii infekcyjnej. Czynnikiem sprawczym są najczęściej liczne drobnoustroje działające synergistycznie, natomiast zwykle obecne wśród nich są paciorkowce z grupy A. Często poprzedza je uraz, a czynniki, takie jak bakteryjne zapalenie zatok lub infekcja okolicy oczodołu lub ogólnoustrojowa, zdają się predestynować do wystąpienia choroby. Chory uskarża się na ból, który wydaje się niewspółmierny do objawów przedmiotowych. Badanie ujawnia napiętą, obrzękniętą skórę okolicy oczodołu o barwie bladoczerwonej lub sinej. Mogą wystąpić na niej pęcherze, ciemne obszary nekrozy oraz krwisto-surowiczy wysięk. Na podstawie badań retrospektywnych zaproponowano skalę LRINEC (laboratory risk indicator for necrotizing fasciiti), która ocenia wyniki badań laboratoryjnych uwzględniających hemoglobinę, leukocytozę, białko C-reaktywne (CRP – C-reactive protein) oraz stężenie sodu, kreatyniny i glukozy w osoczu krwi. Na tej podstawie określa się, czy istnieje duże prawdopodobieństwo występowania martwiczego zapalenia powięzi u danego pacjenta. Postępowaniem z wyboru jest chirurgiczne usunięcie tkanek zmienionych chorobowo i wysokodawkowa antybiotykoterapia. Szacuje się, że śmiertelność w tej grupie sięga 10%⁶.

Półpasiec oczny

Półpasiec oczny wywołany zakażeniem wirusem ospy wietrznej i półpaśca (VZV – Varicella zoster virus) powoduje zmiany w obrębie skóry zaopatrywanej przez określoną gałązkę nerwową – w przypadku zmian okulistycznych dotyczy to gałęzi ocznej nerwu trójdzielnego. Wysypka jest poprzedzona objawami ogólnymi, takimi jak zmęczenie, gorączka, bóle głowy. Następnie po 3-5 dniach pojawia się rumień, a potem pęcherzyki zmieniające się w strupki, które obejmują skórę powieki górnej. Chociaż zmiany skórne występują zwykle na powiece górnej, to obrzęk dotyczy obu powiek. W przypadku zajęcia nerwu nosowo-rzęskowego, co objawia się wysypką na boku, koniuszku oraz grzbiecie nosa (objaw Hutchinsona), istnieje ryzyko zapalenia rogówki².

Opryszczka

Opryszczka, czyli zakażenie wirusem Herpes simplex, w zakresie układu wzrokowego wywołuje przede wszystkim stany zapalne rogówki, którym może towarzyszyć obrzęk powiek ze zmianami skórnymi, typu swędzące pęcherzyki przekształcające się w strupki. W leczeniu stosuje się swoiste preparaty antywirusowe².

Mononukleoza zakaźna