Radioterapia paliatywna:

• całkowicie znosi ból kości u ok. 30-40% pacjentów
• zmniejsza nasilenie bólu u kolejnych 30-40% chorych
• ogranicza ilość stosowanych leków przeciwbólowych
• zmniejsza ryzyko złamań patologicznych
• poprawia sprawność
• poprawia jakość życia.

Nie stwierdzono różnic pomiędzy 1 lub kilkoma frakcjami w odniesieniu do całkowitego efektu przeciwbólowego. Działanie przeciwbólowe paliatywnej radioterapii zmian kostnych utrzymuje się różnie długo (od 3 miesięcy nawet do kilku lat). Jeżeli paliatywna radioterapia zmian kostnych była skuteczna, można to leczenie powtórzyć w przypadku nawrotu dolegliwości – zazwyczaj przynosi ono ponownie dobry efekt przeciwbólowy. Przy bólach nowotworowych spowodowanych uogólnionymi zmianami w wielu kościach można z dużą skutecznością zastosować technikę zwaną radioterapią połowy ciała.

U większości pacjentów obserwuje się przemijające nasilenie dolegliwości bólowych w pierwszych dniach po radioterapii (tzw. zespół flare). Konieczne jest wtedy zastosowanie odpowiedniego leczenia przeciwbólowego, czasami również steroidoterapii.

Zespół ucisku rdzenia

Przerzuty do kręgów lub zmiany wewnątrzrdzeniowe mogą powodować ucisk rdzenia kręgowego. Prowadzi to do zaburzeń czucia i zaburzeń ruchowych (aż do niedowładów i porażeń) oraz silnego bólu. Radioterapia jest skuteczną metodą leczenia ucisku rdzenia kręgowego – zmniejsza dolegliwości bólowe, daje szansę na ograniczenie lub nawet całkowite usunięcie niedowładów. Leczenie energią promienistą należy rozpocząć jak najszybciej, tj. w ciągu 24-72 godz. od pojawienia się pierwszych objawów. Konieczne jest szybkie potwierdzenie zmian badaniami obrazowymi, w tym rezonansem magnetycznym, i włączenie leczenia przeciwobrzękowego glikokortykosteroidami.

Przerzuty do mózgu

Tego typu zmiany dotyczą ok. 1/3 chorych na nowotwory. W ostatnim czasie wzrasta liczba rozpoznawanych przerzutów do mózgu, głównie z powodu dłuższego przeżycia pacjentów i stosowania czulszych metod diagnostycznych. Przerzutowe guzy mózgu pojawiają się najczęściej w przebiegu:

• raka płuca
• raka piersi
• czerniaka
• raka nerki
• gruczolakoraków jelita grubego.

Większość guzów przerzutowych wykrywa się w półkulach mózgu, rzadziej w móżdżku, a najrzadziej w pniu mózgu. Obecność przerzutów do mózgu jest złym czynnikiem rokowniczym (mediana przeżyć całkowitych pacjentów bez leczenia wynosi tylko 2-3 miesiące). Leczy się je operacyjnie lub za pomocą radioterapii albo z zastosowaniem obu tych metod w odpowiedniej konfiguracji, co zależy od liczby i wielkości zmian przerzutowych, wieku i stanu ogólnego pacjenta, kontroli choroby poza mózgiem, obecności przerzutów w innych lokalizacjach i prognozowanego czasu przeżycia. Napromienianie całego mózgu wydłuża przeżycie całkowite do 6 miesięcy.

Pierwsze doniesienia dotyczące skuteczności napromieniania mózgu u chorych z przerzutami pochodzą z lat 50. XX w. Badania wykazały, że dawka całkowita, dawka frakcyjna i sposób frakcjonowania nie wpływają w istotny sposób na odpowiedź na leczenie ani na przeżycie całkowite. Obecnie najczęściej stosuje się 20 Gy w 5 frakcjach, rzadziej 30 Gy w 10 frakcjach.

W ok. 30% przypadków zmiany przerzutowe w mózgu są pojedyncze, stwierdzane częściej w przebiegu raka jelita grubego, raka piersi i raka nerki. Pojedyncze małe zmiany u pacjentów w dobrym stanie ogólnym, z kontrolowaną chorobą poza mózgiem, są wskazaniem do stereotaksji.

W przypadku progresji choroby w mózgu, po uprzednim napromienianiu całego narządu lub stereotaksji, ponowne leczenie energią promienistą jest niekiedy możliwe. Odpowiedź uzyskuje się u ok. 50% pacjentów, a mediana przeżycia całkowitego wynosi 3-5 miesięcy. Nie ma zgody co do dawki całkowitej i sposobu frakcjonowania – najczęściej stosuje się 20 Gy w 10 frakcjach na cały mózg.

Ostre działania niepożądane radioterapii mózgu (wzrost ciśnienia śródczaszkowego) można skutecznie łagodzić podawaniem glikokortykosteroidów. Głównymi i sprawiającymi chorym najwięcej problemów późnymi powikłaniami napromieniania całego mózgu są zaburzenia kognitywne, szczególnie zaburzenia pamięci świeżej.

Zespół żyły głównej górnej

Jest to zespół objawów spowodowanych utrudnieniem odpływu krwi z żyły głównej górnej do prawego przedsionka serca. Najczęstszą przyczyną są guzy prawego płuca w przebiegu raka płuca lub pierwotne albo przerzutowe zmiany w węzłach chłonnych śródpiersia. Radioterapia paliatywna, ze wspomagającym zastosowaniem glikokortykosteroidów, pozwala na zmniejszenie mas guzowo-węzłowych i złagodzenie dolegliwości u 60-80% chorych. Zazwyczaj stosuje się dawkę 20 Gy w 5 frakcjach w ciągu tygodnia, a w przypadku ciężkiego stanu pacjenta lub trudności organizacyjnych możliwe jest też podanie pojedynczej dawki 8 Gy. Należy pamiętać, że w przypadku nowotworów wysoce chemioczułych (np. drobnokomórkowego raka płuca) terapię rozpoczyna się od odpowiedniego leczenia systemowego.

Krwawienia

Jednym ze wskazań do zastosowania radioterapii paliatywnej jest krwawienie z guza, spowodowane uszkodzeniem ścian naczyń krwionośnych. Radioterapia wywiera działanie przeciwkrwotoczne zauważalne zazwyczaj już po 1-2 dobach. Najczęściej stosuje się dawkę 20 Gy podawaną w 4-5 frakcjach, w szczególnych przypadkach jednorazowe napromienianie w dawce 8 Gy.

Przeciwwskazania

Nie wszyscy pacjenci w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej z nasilonymi objawami kwalifikują się do radioterapii paliatywnej. Przeciwwskazaniami są: