Leczenie infekcji górnych dróg oddechowych

W infekcjach wirusowych głównie stosuje się leczenie objawowe. Wyjątek stanowią zakażenia spowodowane wirusem grypy i wirusem RS – w pojedynczych przypadkach można dodatkowo zastosować leczenie przyczynowe.

Terapia bakteryjnych zakażeń układu oddechowego ma przede wszystkim charakter empiryczny, zatem wybór leku powinien się opierać na znajomości danych epidemiologicznych, mikrobiologicznych i farmakologicznych.¹

The American Academy of Pediatrics (AAP) w 2013 roku zwróciła uwagę na 3 podstawowe zasady efektywnego stosowania antybiotykoterapii wśród dzieci z zakażeniami górnych dróg oddechowych. Antybiotyki powinno się podawać w bakteryjnym zapaleniu zatok, ostrym zapaleniu ucha środkowego i paciorkowcowym zapaleniu gardła. Ponadto podkreślono ważność prawidłowego rozpoznania infekcji o etiologii bakteryjnej, rozważenia ryzyka i potencjalnych zysków zastosowanej antybiotykoterapii, a także zwrócenia szczególnej uwagi na prawidłowy dobór antybiotyku, jego dawkę i możliwie najkrótszy czas podawania.¹

Zakażenia górnych dróg oddechowych są przeważnie spowodowane przez infekcje wirusowe, w związku z czym należy przede wszystkim złagodzić objawy. Na rynku istnieje wiele leków dostępnych bez recepty (OTC – over the counter) zalecanych w leczeniu objawowym bólu, gorączki, kaszlu czy kataru, jednakże skuteczność działania większości z nich nie została potwierdzona w dobrze przeprowadzonych badaniach klinicznych.

Infekcje wirusowe przebiegają trójfazowo. W pierwszej fazie naczyniowej w wyniku toczącego się stanu zapalnego dochodzi do przekrwienia i obrzęku błony śluzowej dróg oddechowych. Klinicznie objawia się to gorączką, niedrożnością nosa i suchym kaszlem. Następnie dochodzi do wystąpienia fazy hipersekrecyjnej, w której obserwujemy obfitą wydzielinę w jamach nosa. W drugiej fazie nacieku komórkowego produkowany jest gęsty biały lub żółty śluz. W trzeciej fazie – destrukcyjnej – dochodzi do nadkażenia bakteryjnego.³⁸

W pierwszej i drugiej fazie zapalenia w leczeniu objawowym dróg oddechowych stosuje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, przeciwkaszlowe, mukolityczne, cholinolityczne, przeciwhistaminowe, a także zmniejszające obrzęk błony śluzowej. Wśród metod naturalnych można wymienić roślinne substancje sekretolityczne, mieszanki ziół oraz olejki eteryczne.

Ból i gorączka

Do leków o udowodnionym działaniu klinicznym stosowanych w zwalczaniu bólu i gorączki w przebiegu zakażeń dróg oddechowych należą paracetamol i ibuprofen, przy czym silniejsze działanie wykazuje ten drugi i dlatego powinien być podawany jako lek pierwszego rzutu.³⁹ W przypadku bardzo nasilonego bólu lub nieskuteczności działania pojedynczego leku przy wysokiej gorączce dopuszczalne jest jednoczesne przyjmowanie paracetamolu z ibuprofenem.⁴⁰

Glikokortykosteroidy donosowe

W leczeniu objawowym ostrego zapalenia zatok najważniejsze znaczenie mają glikokortykosteroidy (GKS) stosowane donosowo. W rekomendacjach EPOS z 2012 roku zaleca się ich włączenie we wszystkich fazach choroby, a zwłaszcza w powirusowym ostrym zapaleniu zatok przynosowych na 7-14 dni. GKS wykazują działanie przeciwzapalne, redukujące obrzęk błony śluzowej górnych dróg oddechowych i ułatwiające drenaż wydzieliny.⁴¹

Leki obkurczające naczynia błony śluzowej dróg oddechowych

Leki obkurczające śluzówkę dróg oddechowych są powszechnie stosowane u osób z objawami zapalenia zatok obocznych nosa oraz zapalenia ucha środkowego. Możemy je podzielić na 2 grupy: działające miejscowo i działające ogólnie. Wśród preparatów podawanych miejscowo do przewodów nosowych znajdują się pochodne imidazoli, m.in. oksymetazolina, ksylometazolina i nafazolina. Do leków wykazujących działanie ogólne należą natomiast pseudoefedryna i efedryna. Powyższe α-sympatykomimetyki poprzez mechanizm obkurczający naczynia zmniejszają obrzęk błony śluzowej i w konsekwencji udrożniają górne drogi oddechowe. W przeprowadzonych badaniach klinicznych udowodniono, że α-sympatykomimetyki w połączeniu z lekami przeciwhistaminowymi I generacji mają zastosowanie w leczeniu kaszlu towarzyszącego zakażeniom górnych dróg oddechowych. Warto wspomnieć, że pseudoefedryna jest zarejestrowana u dzieci powyżej 6 roku życia, natomiast efedryny nie można podawać dzieciom poniżej 3 roku życia.¹⁶

Leki przeciwhistaminowe

Leki przeciwhistaminowe są powszechnie stosowane w leczeniu objawowym nieżytu górnych dróg oddechowych. W tym przypadku wykorzystuje się głównie działania niepożądane, których mogą być przyczyną, tzn. działanie parasympatykolityczne i sedatywne na ośrodkowy układ nerwowy (OUN). W dotychczas przeprowadzonych metaanalizach wykazano brak wpływu na przebieg choroby podczas ich podawania w monoterapii, natomiast w połączeniu z lekami sympatykomimetycznymi istnieją wskazania do ich stosowania w krótkotrwałym leczeniu przeciwkaszlowym w infekcjach górnych dróg oddechowych.⁴²

Leki przeciwkaszlowe

Leki przeciwkaszlowe podaje się w celu złagodzenia objawów suchego, nieproduktywnego kaszlu. Ze względu na ważną rolę odruchu kaszlowego w oczyszczaniu dróg oddechowych należy je stosować tak krótko, jak to możliwe, głównie w godzinach nocnych, tak aby zapewnić dziecku spokojny sen.

W łagodzeniu współwystępującego kaszlu w przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych wykazano klinicznie udowodnione działanie dla bromku ipratropium, pseudoefedryny i leków przeciwhistaminowych I generacji.¹⁶

Lekiem o udokumentowanym i bezpiecznym działaniu w leczeniu kaszlu towarzyszącego zakażeniom dolnych dróg oddechowych jest lewodropropizyna. Wykazano jej skuteczność w zmniejszeniu częstości i nasilenia kaszlu, a także liczby wybudzeń w nocy spowodowanych przez kaszel.⁴³

Ciekawe zagadnienie w medycynie naturalnej stanowi stosowanie miodu jako leku przeciwkaszlowego. W przeglądzie Cochrane oceniającym 2 randomizowane grupy składające się z 265 dzieci porównywano przeciwkaszlowe działanie miodu z dekstrometorfanem, difenhydraminą i placebo. Wykazano lepsze działanie miodu niż difenhydraminy i placebo oraz porównywalne do dekstrometorfanu.⁴⁴ Jedną z hipotez wyjaśniających przeciwkaszlowe działanie miodu jest stymulowanie wyrzutu endogennych opioidów przez słodki smak. Trzeba pamiętać o tym, że nie należy stosować miodu u dzieci poniżej 1 roku życia ze względu na ryzyko zatrucia toksyną botulinową.⁴⁵ W pracy opublikowanej w 2014 roku analizowano przeciwkaszlowe działanie miodu z mlekiem w porównaniu z lewodropropizyną i dekstrometorfanem. W ocenie rodziców efekt przeciwkaszlowy miodu (80%) był gorszy od powyższych leków (87%), natomiast nie był znamienny statystycznie. W omawianym badaniu dawki leków przeciwkaszlowych były zbyt niskie, dlatego trudno ocenić ich prawdziwe działanie.⁴⁶