Łagodne warianty przedwczesnego dojrzewania

W łagodnym PD występuje zazwyczaj jeden z objawów pokwitania, a jego progresja jest niewielka lub nie następuje¹. Postaci te w porównaniu z wyżej wymienionymi progresywnymi formami PD nie wymagają leczenia, a jedynie wnikliwej obserwacji dziecka w celu oceny dalszego postępu dojrzewania.

Wśród łagodnych wariantów PD wyróżnia się:

• przedwczesny rozwój gruczołów piersiowych (thelarche praecox) – najczęstsza postać PD dotycząca dziewczynek w pierwszych 3 latach życia (50% przypadków PD). Dochodzi w nim do izolowanego jedno- lub obustronnego powiększenia gruczołów piersiowych, najczęściej nieprzekraczającego stadium T2/3 w skali Tannera w 1-2 roku życia, które następnie zazwyczaj ustępuje do 2-3 roku życia^1,2,17. Jego patomechanizm nie został w pełni wyjaśniony. Przypuszcza się, że u podłoża tego zjawiska może leżeć zwiększona wrażliwość tkanki gruczołów piersiowych na niewielkie ilości estrogenów produkowanych przez małe torbiele jajników. Charakterystyczną cechą jest brak progresji rozwoju piersi lub cykliczne ich powiększanie i zmniejszanie. U większości dzieci obserwuje się spontaniczną regresję objawów, a u pozostałych gruczoły mogą przetrwać powiększone do okresu pokwitania^1,17. W tym wariancie PD nie obserwuje się przyspieszenia tempa wzrastania oraz wieku kostnego^1,2,4. W badaniach hormonalnych stwierdza się małe podstawowe i stymulowane stężenia LH przy nieco podwyższonym stężeniu FSH i cyklicznie wykrywalnym estradiolu
• przedwczesny rozwój owłosienia płciowego (pubarche praecox) – stanowi około 25% przypadków PD i dotyczy częściej dziewczynek między 3 a 8 rokiem życia z nadmierną masą ciała. Rozwój owłosienia płciowego spowodowany jest wydzielaniem androgenów nadnerczowych, głównie dehydroepiandrosteronu (DHEA) oraz jego siarczanu (przedwczesne adrenarche)¹⁷. U dzieci tych obserwuje się wysoki wzrost oraz niewielką akcelerację wieku kostnego (1-2 lata). Często pojawiają się również intensywny zapach potu lub niewielki trądzik. Z odchyleń w badaniach hormonalnych stwierdza się łagodne podwyższenie stężeń androgenów charakterystyczne dla wczesnych faz dojrzewania. Wariant ten wymaga różnicowania z progresywnym PD przebiegającym z hiperandrogenizmem (guzy nadnerczy/gonad wydzielające androgeny, nieklasyczny WPN)^1,3,4,17. Algorytm diagnostyczny hiperandrogenizmu w okresie dziecięcym przedstawiono na rycinie 3
• izolowaną przedwczesną miesiączkę (menarche praecox) – rzadko obserwowana postać PD objawiająca się pojedynczym krwawieniem lub cyklicznymi krwawieniami z dróg rodnych. Jej patogeneza nie jest znana. Przypuszcza się, że za krwawienia mogą być odpowiedzialne torbiele powstające w jajnikach^1-3,18. Zaburzenie to może ustąpić samoistnie i nie ma wpływu na przebieg dojrzewania w fizjologicznym wieku^2,8,18. Jeśli torbiele mają charakter nawracający, mogą powodować przyspieszenie wieku kostnego i należy wykluczyć zespół McCune’a-Albrighta.

Rycina 3. Algorytm diagnostyczny hiperandrogenizmu w okresie dzieciństwa¹⁶

Przedwczesne dojrzewanie w dobie pandemii SARS-CoV-2

W najnowszych badaniach podkreśla się znaczenie czynników środowiskowych w patogenezie PD. Stagi i wsp. przeanalizowali częstość występowania PD u dziewcząt w czasie pandemii COVID-19 we Włoszech¹⁹. Wykazali znamienny wzrost liczby przypadków PD w trakcie lockdownu lub po jego zakończeniu w porównaniu z takim samym okresem przed wybuchem pandemii. Stwierdzono również znaczącą progresję cech dojrzewania u dziewcząt z wcześniej rozpoznanym PD, które podlegały obserwacji klinicznej. Źródło obserwowanych zmian upatruje się w zwiększeniu masy ciała i czasu spędzanego przed ekranami urządzeń mobilnych oraz czynnikach psychologicznych towarzyszących okresowi izolacji. Przypuszczenia te wymagają jednak dalszych badań.

Podsumowanie

Niepokój rodziców związany z początkiem oraz przebiegiem dojrzewania płciowego jest częstym powodem wizyt w poradniach pediatrycznych oraz endokrynologicznych. Większość dziewczynek prezentujących jedną izolowaną cechę dojrzewania (najczęściej rozwój gruczołów piersiowych), której nie towarzyszą przyspieszenie wzrastania oraz akceleracja wieku kostnego, nie wymaga leczenia, a jedynie obserwacji do okresu fizjologicznego dojrzewania. U chłopców, ze względu na duże ryzyko organicznego podłoża choroby, dokładna diagnostyka jest wskazana w każdym przypadku PD. Zważywszy na wiele przyczyn i postaci progresywnego PD, leczenie oraz diagnostyka różnią się znacząco w zależności od ustalonego rozpoznania.