lek. Katarzyna Pelińska

Zapalenia spojówek to zbiorcza nazwa heterogennej grupy chorób dotyczącej błony śluzowej pokrywającej oko oraz powieki¹. Wprawdzie etiologia tych patologii jest zróżnicowana, ale istnieją pewne cechy wspólne w obrazie klinicznym, takie jak: zadrażnienie, zaczerwienienie oczu, uczucie ciała obcego, łzawienie oraz obecność wydzieliny. Charakter wydzieliny w worku spojówkowym jest niezwykle ważną wskazówką diagnostyczną, choć niekiedy obraz kliniczny może być niespecyficzny².

W zależności od czynników wywołujących stan zapalny można podzielić je na przypadki zakaźne i niezakaźne. Do najczęściej występujących rodzajów zapaleń spojówek zarówno u dzieci, jak i u dorosłych zalicza się zapalenia: alergiczne, bakteryjne oraz wirusowe. Dużo rzadziej obserwuje się zapalenie spowodowane przez inne mikroorganizmy, takie jak pierwotniaki czy chlamydie. W zależności od czasu pojawienia się objawów oraz klinicznej odpowiedzi wyróżnia się zapalenia: ostre, nawracające i przewlekłe¹.

Osobną grupę zapaleń spojówek tworzą te, które mogą występować u noworodków. Jest to niezwykle ważne zagadnienie, gdyż właściwe rozpoznanie może zaważyć na dalszym rozwoju narządu wzroku dziecka. Tak zwany zabieg Credego ma na celu zapobiec wystąpieniu zapalenia spojówek wywołanego przez dwoinkę rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae), chlamydie czy wirusy, ale też sam może spowodować chemiczne zapalenie spojówek, z reguły o łagodnym charakterze. Zakażenia, do których dochodzi przy porodzie, w trakcie przejścia przez drogi rodne zakażonej matki (dwoinką rzeżączki, chlamydią, wirusem opryszczki pospolitej [HSV – herpes simplex virus]), zazwyczaj wiążą się z ciężkim przebiegiem. Dolegliwościom ze strony oczu często mogą towarzyszyć objawy ogólne, np. zapalenia płuc, opon mózgowych, co w najbardziej dramatycznych przypadkach może doprowadzić do śmierci dziecka³. Nie jest to jednak przedmiotem tego opracowania, temat wymaga osobnego omówienia.

W niniejszym artykule przedstawiono te rodzaje zapaleń spojówek, z którymi lekarze pediatrzy mogą mieć do czynienia w swojej praktyce najczęściej. Omówiono postępowanie diagnostyczne, objawy oraz opisano metody leczenia. Wnikliwie zebrany wywiad, z uwzględnieniem chorób współwystępujących, oraz stwierdzenie charakterystycznych objawów z reguły wystarczają do ustalenia właściwego rozpoznania i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Warto podkreślić, że to lekarze pediatrzy oraz lekarze rodzinni najczęściej stanowią pierwszą pomoc dla pacjenta borykającego się z zapaleniem spojówek.

Alergiczne zapalenie spojówek

Alergiczne zapalenia spojówek to często występujący stan okulistyczny u dzieci. Według amerykańskich badań schorzenia o typie nadwrażliwości immunologicznej stanowią już 20% wszystkich chorób o charakterze przewlekłym, a ich odsetek ciągle wzrasta. Wykazano, że choroba ta w grupie pacjentów pediatrycznych najczęściej występuje między 3 a 5 rokiem życia i dotyczy 18,25% dzieci w tym wieku. Ponadto niemal dwukrotnie częściej obserwowano ją u chłopców niż u dziewczynek⁴.

Do najczęściej rozpoznawanych postaci chorób alergicznych należą: alergiczny nieżyt nosa, astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry czy często obserwowane w okulistycznej praktyce klinicznej alergiczne zapalenie spojówek⁵. Mnogość możliwych chorób ze spektrum alergii zazwyczaj wymaga współpracy między lekarzami różnych specjalności.

Objawy

Dolegliwości w przebiegu zapalenia spojówek mogą się różnić intensywnością: od łagodnych do ciężkich. Na symptomatologię alergicznego zapalenia spojówek składają się 4 główne objawy, które w nomenklaturze anglosaskiej określane są za pomocą akronimu TIREd (tearing – łzawienie, itching – swędzenie, redness – zaczerwienienie, edema – obrzęk). Najbardziej charakterystycznym spośród nich jest swędzenie. Niektórzy autorzy twierdzą nawet, że bez świądu nie ma alergii. Pacjenci zgłaszają swędzenie przede wszystkim w okolicy kąta przyśrodkowego, co wiąże się z mechanizmem odpływu łez i kumulowaniem alergenów w tym miejscu. Dotyczy to zwłaszcza alergenów o większych rozmiarach, np. pyłków roślin. Należy pamiętać, że u mniej więcej 6% noworodków i niemowląt występuje wrodzona niedrożność dróg łzowych, co może przyczyniać się do szczególnie nasilonych objawów alergii.

Ważną cechą jest obustronność występowania objawów, choć niekiedy obserwuje się asymetrię w ich nasileniu. W ciężkich postaciach dzieci mogą zgłaszać światłowstręt. Fotofobia może świadczyć o zajęciu rogówki, dlatego zawsze w takim przypadku konieczna jest konsultacja okulistyczna. Innymi niepokojącymi objawami są ból oka oraz pogorszenie się ostrości wzroku, które również wymagają pełnego badania okulistycznego.

Główne rodzaje alergii ocznych

Alergie oczne to grupa różnorodnych stanów zapalnych oka modulowanych przez aktywację komórek tucznych, dotyczących spojówki, rogówki bądź powiek. Istnieje 5 typów alergicznego zapalenia spojówek, spośród których najczęściej obserwowanymi u dzieci rodzajami są sezonowe i przewlekłe. Choroby te zazwyczaj przebiegają wraz ze współwystępowaniem innych form alergii, w tym głównie z alergicznym nieżytem nosa. Pozostałe formy to: rzadko występujące w populacji pediatrycznej atopowe zapalenie spojówki i rogówki (AKC – atopic keratoconjunctivitis), olbrzymiobrodawkowate zapalenie spojówek (GPC – giant papillary conjunctivitis), które pojawia się z reguły po kilku latach stosowania soczewek, oraz wiosenne zapalenie spojówek i rogówki, z którymi pediatrzy mogą mieć niekiedy do czynienia.

Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek

Najczęściej występującą formą alergii ocznych, bardzo często powikłaną nieżytem nosa, jest sezonowe alergiczne zapalenie spojówek (SAC – seasonal allergic conjunctivitis). Pacjenci z SAC zazwyczaj cierpią z powodu innych schorzeń o podłożu atopii. Główne objawy SAC to: świąd, zaczerwienienie i wodnista wydzielina. Symptomy te pojawiają się po kontakcie z alergenem – jak nazwa wskazuje – sezonowo. Najczęściej SAC obserwowane jest późną wiosną, kiedy dominującymi alergenami są pyłki traw. Drugi szczyt zachorowań przypada na przełom lata i jesieni, gdy przeważają zarodniki pleśni. Charakterystyczne są nawroty choroby regularnie o tej samej porze roku oraz tendencja do nasilenia objawów w kolejnych latach.

Całoroczne alergiczne zapalenie spojówek

Objawy całorocznego alergicznego zapalenia spojówek (PAC – perennial allergic conjunctivitis) są podobne do dolegliwości typowych jak w SAC, ale utrzymują się dłużej niż 6 tygodni, dlatego niektórzy używają nazwy „przewlekłe alergiczne zapalenie spojówek”. Z uwagi na swój chroniczny charakter choroba przebiega łagodniej niż w postaci sezonowej. Alergenami najczęściej odpowiedzialnymi za wywołanie tej alergii ocznej są roztocza, kurz oraz sierść zwierząt.

Wiosenne zapalenie spojówek i rogówki