Wiosenne zapalenie spojówek i rogówki (VKC – vernal keratoconjunctivitis) to nawracająca sezonowo przypadłość, dotykająca głównie chłopców i młodych mężczyzn z dodatnim wywiadem w kierunku atopii. Zwykle pojawia się między 4 a 12 rokiem życia. Najczęściej ta postać alergii ocznej obserwowana jest w klimacie tropikalnym i może trwać przez cały rok. Charakterystycznym objawem VKC jest światłowstręt mogący wywołać kurcz powiek. Ponadto w przebiegu tej choroby występują swędzenie oraz śluzowa wydzielina w worku spojówkowym, niekiedy obfita³. Możliwym powikłaniem VKC jest wystąpienie stożka rogówki⁶.

Rozpoznanie

Dokładne zebranie wywiadu z uwzględnieniem czasu pojawienia się objawów, ich nasilenia oraz występowania chorób towarzyszących, zwłaszcza o podłożu atopowym, jest kluczowe dla właściwego rozpoznania. Pojawienie się charakterystycznych objawów klinicznych po ekspozycji na alergen pozwala na postawienie diagnozy SAC i PAC. Pomocne jest też wykonanie testów alergicznych.

Leczenie

Choć obecnie na rynku dostępnych jest wiele leków przeciwalergicznych, to należy zwrócić uwagę, że w leczeniu alergii równie ważne jest postępowanie niefarmakologiczne.

Podstawą terapii alergicznych chorób oczu jest dążenie do wykluczenia ekspozycji na antygen. Sposoby prewencji różnią się w zależności od czynnika wywołującego alergię. Zalecenia czasowej zmiany miejsca zamieszkania czy ograniczenia przebywania na zewnątrz u osób uczulonych na pyłki roślin mogą się okazać niekiedy trudne do realizacji. Dużo łatwiejsze są używanie specjalnych okularów ochronnych i przemywanie okolic oczu po kontakcie z alergenem. Należy też określić czynniki, które mogą nasilać dolegliwości, a do takich należy m.in. noszenie soczewek kontaktowych. Osadzające się na soczewkach alergeny pozostają dłużej na powierzchni oka, przez co nasilają reakcję alergiczną. Warto podkreślić, że również płyny do przechowywania soczewek kontaktowych mogą wzmagać alergię. Jeśli dla pacjenta nie jest akceptowalne noszenie korekcji okularowej, należy zaproponować soczewki jednodniowe.

Do innych niefarmakologicznych metod leczenia zalicza się stosowanie zimnych okładów, które powinny przynieść ulgę i powstrzymać dziecko przed tarciem oczu. Jest to niezwykle ważne, gdyż pocieranie oczu może wywołać mechaniczną degranulację mastocytów i w konsekwencji nasilać objawy. Dodatkowo pocieranie oczu może doprowadzić do nadkażenia – wówczas należy rozważyć włączenie miejscowego leczenia antybiotykiem. Warto podkreślić, że w przypadku braku cech bakteryjnego zapalenia (ropna wydzielina w worku spojówkowym) profilaktyczne zaordynowanie antybiotyku jest błędem.

Preparaty sztucznych łez z reguły przynoszą dużą ulgę pacjentowi. W okresie zaostrzeń alergii bardzo ważne jest utrzymywanie właściwego nawilżenia powierzchni oka. Prawidłowy skład filmu tworzy swoistą barierę i ogranicza przenikanie alergenów. Dodatkowo częste stosowanie kropli nawilżających pomaga w rozpuszczaniu i wypłukiwaniu alergenów oraz mediatorów zapalnych z worka spojówkowego.

Grupę leków, które – jak wynika z doświadczeń własnych autorki – są często nadużywane, stanowią preparaty obkurczające naczynia, czyli wazokonstryktory. Te popularne, przepisywane bez recepty środki faktycznie mogą zmniejszyć przekrwienie i obrzęk spojówek, jednak ich kilkudniowe stosowanie może skutkować kompensacyjnym przewlekłym rozszerzeniem naczyń. Ponadto z uwagi na ich działanie na receptory α-adrenergiczne mogą powodować także rozszerzenie źrenicy.

Preparaty o działaniu przeciwhistaminowym i stabilizującym komórki tuczne są lekami pierwszego wyboru w leczeniu sezonowego i przewlekłego zapalenia spojówek. Do preparatów przeciwhistaminowych II generacji zaliczamy m.in.: olopatadynę, azelastynę czy emedastynę. Należy jednak pamiętać, że ich długotrwałe stosowanie może wywołać zespół suchego oka. Stabilizatory komórek tucznych, takie jak kromoglikan sodu czy lodoksamid trometaminy, zwykle nie są skuteczne w leczeniu ostrej fazy alergii, gdyż ich efektu terapeutycznego należy spodziewać się po mniej więcej 7 dniach od wdrożenia terapii. Można je stosować u pacjentów z SAC w przypadku spodziewanej ekspozycji na alergen.

W cięższych postaciach alergii ocznej można rozważyć stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów. Należy je zalecać jedynie u tych pacjentów, u których leczenie pierwszego rzutu preparatami przeciwhistaminowymi czy stabilizatorami komórek tucznych nie przyniosło efektów. Preparaty steroidowe powinny być stosowane pod kontrolą okulistyczną z uwagi na ich potencjalne działania niepożądane. Do takich powikłań należą zaćma oraz wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, a w konsekwencji pojawienie się jaskry.

Można też rozważyć włączenie leczenia ogólnego, zwłaszcza gdy preparaty podawane miejscowo okażą się nieskuteczne bądź jeżeli dziecko stawia duży opór przy aplikowaniu kropli. W takich sytuacjach można wdrożyć terapię ogólnymi preparatami przeciwhistaminowymi, choć trzeba pamiętać, że mogą one powodować objawy zespołu suchego oka.

Coraz popularniejszą metodą leczenia chorób ze spektrum alergii jest immunoterapia swoista, potocznie nazywana odczulaniem. W przypadku izolowanego zapalenia spojówek ta metoda ma jednak ograniczone właściwości i w praktyce jest stosowana jedynie, gdy współwystępuje alergiczny nieżyt nosa.

Wirusowe zapalenie spojówek (epidemiczne)

Wirusowe zapalenie spojówek jest częstą, wysoce infekcyjną chorobą okulistyczną. Wyróżniamy wirusy DNA i wirusy RNA. Obecność danego kwasu nukleinowego implikuje wrażliwość na poszczególne grupy leków przeciwwirusowych.

W blisko 90% przypadków przyczyną zapaleń spojówek tego typu są adenowirusy, rzadziej odpowiedzialny jest wirus opryszczki, a jeszcze rzadziej wirus ospy wietrznej i półpaśca. SARS-CoV-2, który w 2020 roku wywołał pandemię COVID-19, również może powodować zapalenie spojówek, które współwystępuje zazwyczaj z gorączką, kaszlem i osłabieniem⁷.

Adenowirusy są odpowiedzialne za szerokie spektrum chorób u ludzi, takich jak zakażenie górnych dróg oddechowych, zapalenie żołądka czy jelit, których objawem jest biegunka, zwłaszcza u młodszych pacjentów. U dzieci w przeciwieństwie do dorosłych wirusowe zapalenia spojówek rozpoznawane są rzadziej aniżeli bakteryjne.

Bezosłonkowe wirusy DNA są przenoszone poprzez: bliski kontakt z wydzieliną oka bądź z dróg oddechowych chorych, skażone przedmioty oraz skażone baseny. Ryzyko transmisji jest duże i wynosi od 10% do nawet 50%⁸. Pacjenci w wywiadzie często zgłaszają wcześniejszy kontakt z osobą, u której występowało tzw. czerwone oko.

Objawy

Obraz kliniczny wirusowego zapalenia spojówek z uwagi na unikatowy tropizm każdego z serotypów jest różny. Zazwyczaj adenowirusowe schorzenia oczu manifestują się jako: proste, grudkowe zapalenie spojówek, gorączka gardłowo-spojówkowa lub epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek³. Pierwsza z wymienionych chorób jest samoograniczającym się schorzeniem, zwykle o tak przelotnym i łagodnym charakterze, że nie wymaga leczenia. Gorączka gardłowo-spojówkowa objawia się ostrym początkiem z wysoką gorączką, bólem gardła, drobnymi podspojówkowymi wybroczynami oraz zazwyczaj powiększonymi węzłami chłonnymi okolic uszu. Limfadenopatia jest obserwowana w przebiegu mniej więcej 50% przypadków wirusowych zapaleń spojówek i jest dla nich bardziej charakterystyczna aniżeli dla zapaleń bakteryjnych, co może być pewną wskazówką przy różnicowaniu tych dwóch patologii. Epidemiczne zapalenie rogówki i spojówek cechuje się cięższym przebiegiem ze znacznym zajęciem rogówki. Pacjenci mogą zgłaszać: ból, obfitą wodnistą wydzielinę, pogorszenie widzenia, spowodowane pojawieniem się nacieków podnabłonkowych oraz uczucie ciała obcego, co zawsze powinno być poddane pełnemu badaniu okulistycznemu. Charakterystyczne dla zapaleń adenowirusowych jest początkowe zajęcie jednego z oczu, a po kilku dniach objawy, zwykle o mniejszym nasileniu, występują również i w drugim oku.