• trening mający na celu przywrócenie jakości widzenia sprzed udaru
• pomoce optyczne
• trening kompensacyjny.

Pierwsza strategia jest najbardziej wymagająca i najtrudniejsza dla pacjenta – jej celem jest przywrócenie widzenia przez długotrwały trening. Opracowanie tej strategii było związane z dowodami na znaczną plastyczność połączeń neuronalnych w drodze wzrokowej⁷. Najpopularniejszą metodą z tego zakresu jest VRT (Visual Restoration Therapy). Podczas VRT pacjent skupia wzrok na środkowym punkcie pola widzenia, podczas gdy bodźce wizualne są wyświetlane w regionach między utraconym i zachowanym polem widzenia (strefą przejściową). Trening trwa pół roku i przeprowadza się go w czasie codziennych godzinnych sesji.

Kolejną strategią jest użycie pomocy optycznych w celu sztucznego poszerzenia pola widzenia do jego fizjologicznych granic. Przykładem takiego przyrządu są okulary z pryzmatem, który przekierowuje bodziec optyczny z obszaru poza polem widzenia do niego. Pryzmaty są wpasowane w soczewkę, zwykle po stronie ubytku. Niestety w przypadku niektórych typów pryzmatów (np. monookularnych) mogą występować efekty niepożądane, takie jak diplopia.

Trzecie podejście to trening kompensacyjny. Bazuje on na przekonaniu, że pole widzenia nie może ulec znaczącej zmianie w wyniku ćwiczeń, w związku z czym próbuje się zwiększyć sprawność funkcjonalną pacjentów przez odpowiedni ruch gałek ocznych. Trening kompensacyjny obejmuje wykonywanie zadań polegających na lokalizacji określonego celu, aby nauczyć pacjenta obszerniejszych ruchów gałkami ocznymi. Niekiedy trening jest nakierowany na ponowną naukę czynności życia codziennego takich jak przechodzenie przez jezdnię lub odnajdywanie przedmiotów w domu. Ten rodzaj treningu wymaga codziennych jednogodzinnych sesji, powtarzanych przez 4 tygodnie. Czyni go to znacznie mniej uciążliwym niż VRT¹¹.

Rehabilitacja

Oprócz treningu z rehabilitantem konieczne jest samodzielne wykonywanie ćwiczeń w warunkach domowych, aby w możliwie jak największym stopniu przywrócić utracone funkcje. W rehabilitacji narządu wzroku po urazach i udarach stosuje się m.in.:

• ćwiczenia ruchów oczu (stymulacja za pomocą testów papierowych, ćwiczenia z latarką lub piłką Marsdena)
• ćwiczenia przywracające koordynację oko–ręka (stymulacja za pomocą przedmiotów, często zabawek aktywujących wykonywanie zadań wzrokowo-motorycznych)
• ćwiczenia wspomagające orientację przestrzenną.

W warunkach domowych trzeba motywować rekonwalescenta do wykonywania codziennych czynności, które przynoszą podobne skutki jak wymienione wyżej ćwiczenia (rozkładanie sztućców, segregowanie prania, czytanie z wykorzystaniem przesuwającego się po tekście wskaźnika). Codzienna aktywność ma znaczenie nie tylko ze względu na walor rehabilitacyjny dla narządu wzroku; pomaga także przełamać lęk osoby cierpiącej na deficyty widzenia będące następstwem urazu lub udaru. Problemy z koordynacją wzrokowo-ruchową sprawiają bowiem, że pacjent po udarze nawet w najbliższym i znajomym otoczeniu czuje się obco oraz niekomfortowo¹².

Podsumowanie

Zdecydowana większość pacjentów, którzy doznają udaru mózgu, to osoby starsze – średnia wieku wynosi 60 lat. Jednak na oddziały udarowe trafiają także młodzi ludzie w wieku 20-35 lat, którzy doznali wcześniej urazu szyi (np. podczas uprawiania sportu, ćwiczeń na siłowni, w wyniku zaciśnięcia pasa w samochodzie itp.), wskutek czego następuje rozwarstwienie tętnicy szyjnej i powstanie skrzepliny. Wśród osób narażonych na wystąpienie udaru są także kobiety w ciąży i do 3 miesięcy po porodzie.

W przypadku pacjentów aktywnych zawodowo poudarowe deficyty pola widzenia negatywnie wpływają na wykonywanie codziennych czynności, takich jak czytanie, mobilność czy prowadzenie pojazdów, a co za tym idzie – utrudniają lub wręcz uniemożliwiają pracę. Aby pacjent po udarze odzyskał niezależność, w tym możliwość prowadzenia samochodu, musi spełniać określone kryteria, m.in. okulistyczne (pole widzenia – każdym okiem co najmniej 50° od skroni i 20° od nosa oraz w górę i w dół, w obrębie kąta 20° od punktu fiksacji nie powinny występować żadne ubytki)¹³. Rozpoznanie wady wzroku u pacjentów po udarze, wczesne wdrożenie leczenia oraz rehabilitacji może pozwolić na poprawę jakości życia. Szybka diagnostyka okulistyczna i leczenie są ważne także u osób w starszym wieku, aby uniknąć dodatkowych obrażeń spowodowanych np. upadkami wynikającymi z niedowidzenia. Pacjentów z hemianopią homonimiczną należy kierować do poradni okulistycznej w celu dalszej oceny wzroku i rozważenia rehabilitacji, która powinna być zindywidualizowana¹⁴.