Dr n. med. Anna Przeklasa-Muszyńska

Dr n. med. Magdalena Kocot-Kępska

Lek. Tomasz Muszyński

Do zabiegów prowadzonych w gabinecie stomatologicznym coraz częściej są wykorzystywane różne formy sedacji: wziewna, doustna, domięśniowa, dożylna. Są one szczególnie polecane podczas trwających wiele godzin skomplikowanych zabiegów chirurgicznych czy implantologicznych, kiedy stosowanie odpowiednich metod uspokajających, rozluźniających pomaga zapewnić komfort pacjentowi i dobrą współpracę ze stomatologiem. Ponadto wskazaniem do wykonania sedacji czy analgosedacji jest niski próg bólu, nadwrażliwość zębów, silny odruch wymiotny, nadmierna reakcja ruchowa w trakcie procedur stomatologicznych, dentofobia. Obecnie coraz częściej spotykamy w literaturze określenie „sedacja i analgezja proceduralna”. Oznacza ono wywołanie przez zastosowanie odpowiedniej farmakoterapii tolerancji na niekomfortowe dla pacjenta lub bolesne procedury medyczne, stomatologiczne, chirurgiczne. Podanie nowoczesnych leków i monitorowanie pacjenta podczas zabiegu zwiększają bezpieczeństwo stosowania sedacji, jednak nie eliminują całkowicie ryzyka objawów niepożądanych. Dlatego należy znać mechanizm działania stosowanych leków, potrafić rozpoznać objawy niepożądane po ich zastosowaniu, a także umieć je leczyć.

Rodzaje sedacji

Sedacja wziewna

Jest to zastosowanie inhalacji podtlenkiem azotu (N₂O) (zwanym gazem rozweselającym) w połączeniu z tlenem (O₂) przez założenie maski na nos w celu uspokojenia pacjenta w trakcie procedur stomatologicznych. W trakcie sedacji wziewnej występuje odprężenie oraz uspokojenie pacjenta z równoczesnym zmniejszeniem poziomu strachu i wrażliwości na ból. Zachowany jest kontakt słowny. Stan taki jest opisywany przez pacjentów jako sytuacja, w której zdają sobie oni sprawę z tego, gdzie się znajdują oraz jakie czynności wykonuje lekarz, ale wszystko wydaje im się dużo bardziej odległe i nieracjonalne. Pacjent jest rozluźniony i spokojny. Występuje znaczne obniżenie pobudliwości. Zaletą jest szybkie wydalenie gazu po zakończeniu sedacji. Wady to ze strony pacjenta dyskomfort spowodowany obecnością maski, możliwość odczuwania dolegliwości bólowych, zaś ze strony lekarza – wydzielanie się podtlenku azotu przez śluzówki, co po długotrwałym stosowaniu może powodować bóle głowy. Długotrwałe używanie dużych ilości może prowadzić do objawów niedoboru witaminy B₁₂ (anemii i neuropatii), może uszkadzać szpik kostny i ma negatywny wpływ na jajniki i jądra. Nie dotyczy to jednak sporadycznego użycia tego gazu. Objawy użycia mogą również przypominać stan zatrucia alkoholowego.

Sedacja doustna

Głębokość uzyskanej sedacji zależy od zastosowanych leków, ich dawki oraz osobniczej wrażliwości na leki zastosowane doustnie. Zalety: łatwe do zastosowania, nieinwazyjna droga podania, nie wymaga dostępu dożylnego. Wady: mała sterowność, możliwość wystąpienia objawów niepożądanych, ryzyko depresji oddechowej, osłabienie sprawności intelektualnej.

Leki najczęściej stosowane w sedacji doustnej:

Diazepam (benzodiazepina) – lek o działaniu przeciwdrgawkowym, uspokajającym, nasennym, miorelaksacyjnym.

Tabletki: 5 mg (dawka w premedykacji 5-15 mg).

Objawy niepożądane: senność, osłabienie siły mięśniowej, obniżenie sprawności intelektualnej (metabolity obecne nawet do 72 godzin).

Midazolam – krótkodziałająca pochodna imidazobenzodiazepiny o działaniu nasennym, uspokajającym, miorelaksacyjnym.

Tabletki: po 7,5 i 15 mg (dawka dostosowana do wagi ciała).

Objawy niepożądane: spadek ciśnienia tętniczego, depresja oddechowa, spastyczność dróg oddechowych, u osób starszych możliwa reakcja paradoksalna.

Prometazyna – blokery receptorów H₁, wykazują działanie przeciwhistaminowe, przeciwwymiotne, depresyjne na OUN.

Dostępne w postaci tabletek: 10 i 25 mg, syropu: 1 mg/ml.

Objawy niepożądane: senność, bóle głowy, koszmary senne, zaburzenia orientacji.