• kropelki płynów ustrojowych,
• wydzieliny z jamy nosowo-gardłowej,
• kropelki wody z unitów dentystycznych,
• drobinki kamienia nazębnego i tkanki zębowej,
• szkodliwe drobnoustroje (bakterie, wirusy, grzyby) i ich toksyny.[3]

Rozprzestrzeniając się, aerozol skaża otaczające powierzchnie, np. opakowanie z chusteczkami jednorazowymi dla pacjentów czy asystor ze wszystkimi materiałami potrzebnymi w trakcie zabiegu (wiertła, pęsety, lignina, opakowania z rękawicami medycznymi). Ponadto może oddziaływać na skórę i spojówki. Należy zatem pamiętać, że jeżeli ten sam stolik jest wykorzystywany w gabinecie przez wiele godzin, to ulega skażeniu materiałem biologicznym pochodzącym od kilku pacjentów.

Aerozol jest także wdychany przez lekarza stomatologa i może stanowić źródło jego zakażenia. Drogą powietrzno-kropelkową mogą przenosić się wirusy takie jak wirus grypy (typu A, B, C), koronawirus SARS-CoV-2 oraz bakterie takie jak prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis).

Badania jakości powietrza w gabinetach stomatologicznych wykazały, że ilość obecnych w nich drobnoustrojów przekracza zalecane wartości. Wśród wyizolowanych mikroorganizmów zdecydowaną większość stanowiły ziarenkowce Gram(+) należące do rodzajów Streptococcus spp. i Staphylococcus spp. Zidentyfikowano także laseczki z rodzaju Bacillus spp., Gram(+) maczugowce (Corynebacterium) oraz pałeczki Gram(-). W powietrzu wykryto ponadto obecność grzybów z rodzajów Penicillium spp., Rhizopus spp., Aspergillus spp., Alternaria spp. i Geotrichum spp.[4] Oznacza to, że personel medyczny może być narażony na bezpośredni kontakt z biologicznymi czynnikami zagrożenia zawodowego, które są potencjalnie chorobotwórcze.

W trakcie wykonywania zabiegów dentystycznych dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych i tkanek miękkich. W takich okolicznościach może mieć miejsce zakażenie wirusami takimi jak:

• ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV),
• wirus zapalenia wątroby typu B i C (HBV, HCV),
• wirus opryszczki (HSV),
• koronawirus (SARS-CoV-2).

Krwawienie zanieczyszcza powierzchnię wszystkich narzędzi dentystycznych, co również stanowi zagrożenie infekcją. Niezwykle niebezpieczną drogą szerzenia zakażeń w gabinecie stomatologicznym jest bezpośredni kontakt z krwią lub innymi płynami fizjologicznymi (podczas zakłucia czy skaleczenia). Tą ścieżką przedostaje się do organizmu ludzkiego wiele toksyn i czynników chorobotwórczych.

Kolejną drogą szerzenia zakażeń w gabinetach stomatologicznych są ręce. Za pośrednictwem brudnych rąk oraz zakrwawionych, niezmienianych rękawic medycznych drogą bezpośredniego kontaktu skaża się wszystkie powierzchnie, które znajdują się wokół pacjenta. Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia pacjentów oraz personelu medycznego mogą być lekooporne szczepy mikroorganizmów, np. gronkowiec złocisty oporny na metycylinę (MRSA – methicyllin-resistant Staphylococcus aureus). Odpowiada on za choroby ogólnoustrojowe oraz skórne.

Przestrzeganie zasad higieny miejsca pracy oraz higieny osobistej personelu powinno zapewnić skuteczną ochronę przed zakażeniami. Ważnym narzędziem w tym zakresie jest również wywiad lekarski dotyczący stanu zdrowia pacjenta, z uwzględnieniem chorób zakaźnych takich jak żółtaczka, opryszczka czy AIDS.

Zagrożenie dla zdrowia pacjentów w gabinetach stomatologicznych stanowi także woda z unitu dentystycznego. Z badań naukowych wynika, że może być ona silnie zanieczyszczona przez potencjalnie chorobotwórcze bakterie, grzyby oraz pierwotniaki takie jak:

• Legionella pneumophila,
• Klebsiella pnuemoniae,
• Pseudomonas aeruginosa,
• Mycobacterium avium,
• Staphylococcus aureus,
• Aspergillus fumigatus,
• Candida albicans,
• Cryptosporidium spp.[5]

Ze względu na zdolność do tworzenia biofilmów przez te drobnoustroje, niezbędna jest kontrola mikrobiologiczna wody w gabinetach stomatologicznych oraz opracowanie i wdrożenie procedur dezynfekcji urządzeń dentystycznych unitu. Wykaz drobnoustrojów odpowiedzialnych za zakażenia w gabinetach stomatologicznych wraz z drogami szerzenia prezentuje tabela 1.

Tabela1. Drobnoustroje odpowiedzialne za zakażenia w gabinetach stomatologicznych oraz drogi szerzenia (oprac. własne)

Profilaktyka zakażeń w gabinecie stomatologicznym

Świadomość możliwości wystąpienia zdarzeń niepożądanych w gabinecie stomatologicznym jest niezwykle istotna w procesie zapobiegania zakażeniom lub przenoszenia choroby zakaźnej na pacjentów. Zgodnie z prawem istnieje obowiązek podejmowania działań profilaktycznych. Jednym z nich są działania nadzorcze, tj. monitorowanie i analiza poszczególnych czynności oraz zdarzeń (np. procesu sterylizacji i higieny rąk personelu). Dodatkowo każde zdarzenie niepożądane powinno być odnotowane w odpowiednim wykazie oraz zgłoszone w ciągu 24 godzin od chwili stwierdzenia podejrzenia lub rozpoznania zdarzenia odpowiednim organom (państwowy, powiatowy lub graniczny inspektor sanitarny).

Ryc. 2. Hodowla gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) na podłożu Columbia Agar z 5-proc. krwią baranią.

Aktualne wytyczne Centrali Kontroli i Prewencji Chorób (CDC – Centers for Disease Control and Prevention) zalecają, aby w placówce dentystycznej pracowała co najmniej jedna osoba przeszkolona w zakresie profilaktyki zakażeń. Co więcej, powinna ona opracować zasady i procedury zapobiegania infekcjom dostosowane do warunków gabinetu i regularnie je aktualizować na podstawie rekomendacji oraz przepisów. Personel przeszkolony w zakresie profilaktyki zakażeń powinien ponadto zapewnić dostępność sprzętu i materiałów takich jak produkty do higieny rąk czy środki ochrony osobistej oraz uwzględnić potrzeby w zakresie zdrowia pracowników w miejscu pracy, takie jak szczepienia ochronne i zapewnienie opieki poekspozycyjnej. Skuteczny program zapobiegania infekcjom zgodnie z CDC zależy od:

• opracowania standardowych procedur operacyjnych,
• wdrożenia procedur operacyjnych oraz oceny ich skuteczności,
• rutynowego dokumentowania przypadków narażenia zawodowego i chorób związanych z pracą,
• monitorowania zakażeń.