Proces przygotowania narzędzi rozpoczyna się od momentu ich wstępnej dezynfekcji po użyciu, poprzez dokładne umycie, dezynfekcję zasadniczą manualną lub przy użyciu myjki ultradźwiękowej, wysuszenie, zapakowanie, aż do prawidłowego umieszczenia w sterylizatorze. Proces dezynfekcji wstępnej należy przeprowadzać w wanienkach dezynfekcyjnych z sitem i szczelną pokrywką. Ważne jest, aby pojemność wanienki była adekwatna do potrzeb danego gabinetu stomatologicznego. W wielu placówkach funkcjonują dwie wanienki dezynfekcyjne: w jednej przebiega dezynfekcja, a do drugiej można wkładać brudne narzędzia. Zabieg ten pozwala uniknąć sytuacji, w której część narzędzi nie jest dezynfekowana lub nie przestrzega się czasu dezynfekcji, szczególnie przed zamknięciem gabinetu.

Dezynfekcja narzędzi i sprzętu dentystycznego powinna być prowadzona przy użyciu preparatów dezynfekcyjnych o szerokim spektrum działania, mających właściwości myjące i długi okres aktywności bójczej. Roztwór roboczy środka dezynfekcyjnego winien zostać przygotowany zgodnie z instrukcją producenta. Datę i godzinę jego przygotowania należy umieścić na wanience do dezynfekcji wraz z podpisem osoby sporządzającej roztwór. Sprzęt i narzędzia bezpośrednio po użyciu powinno się wkładać do wanienki, pamiętając, aby były całkowicie przykryte, a pokrywka wanienki pozostawała cały czas zamknięta, co ogranicza parowanie środka. Należy szczegółowo monitorować czas trwania dezynfekcji narzędzi, zaznaczając na wanience godzinę jej rozpoczęcia oraz zakończenia (czas całej procedury mierzy się od chwili włożenia ostatniej porcji narzędzi). Po zakończeniu procesu dezynfekcji należy wyjąć siatkę z narzędziami i sprzętem medycznym z roztworu dezynfekcyjnego, a następnie dokładnie je umyć i wysuszyć. Dopiero tak przygotowane, suche instrumenty można zapakować w opakowania do sterylizacji i poddać procesowi sterylizacji.[10]

Narzędzia poddawane procesowi sterylizacji winny być luźno ułożone w komorze sterylizatora, zgodnie z następującymi zasadami:

• ułożenie opakowań: papier do papieru, folia do folii,
• cięższe narzędzia umieszczać na dolnej półce,
• najlżejsze narzędzia umieszczać na górnej półce.

Ryc. 4. Przykładowe testy biologiczne wykorzystywane do kontroli procesu sterylizacji.

Ryc. 5. Przykładowe testy chemiczne wykorzystywane do kontroli procesu sterylizacji: A. przed sterylizacją i B. po sterylizacji.

Proces sterylizacji powinien podlegać szczegółowej kontroli w oparciu o następujące wskaźniki:

• fizyczne (pomiar parametrów procesu – ciśnienie, temperatura, czas),
• chemiczne (wykazanie reakcji chemicznej substancji wchodzącej w skład wskaźnika na proces – zmiana zabarwienia pasków kontrolnych),
• biologiczne (testy bakteriologiczne, np. zawierający spory Geobacillus stearothermophilus) (ryc. 4).
  
  
  Kontrola bieżąca procesu sterylizacji obejmuje wskaźniki:
• fizyczne – wskazania termometrów, manometrów (dokumentację stanowi wydruk z urządzenia świadczący o jego pracy),
• chemiczne – przeprowadzane dla każdego wsadu i dla każdego pakietu (prawidłowe wybarwienie wskaźników zwalnia wsad do użycia; wyniki kontroli są dokumentowane w miejscu sterylizacji) (ryc. 5).

Kontrola okresowa obejmuje wskaźniki biologiczne i informuje o fakcie zabicia drobnoustrojów oraz spor wyselekcjonowanych szczepów bakterii wysoce opornych na dany czynnik sterylizujący. Ta kontrola dotyczy każdego sterylizatora i powinna być wykonywana z częstotliwością co najmniej raz na miesiąc, a dodatkowo także w przypadku zmiany parametrów sterylizacji oraz po każdej naprawie lub dłuższej przerwie w pracy autoklawu.

Z punktu widzenia epidemiologicznego istotnym aspektem jest również właściwe przechowywanie materiałów po sterylizacji. W gabinecie stomatologicznym powinno zostać wyodrębnione pomieszczenie przeznaczone do składowania materiałów oraz narzędzi po przeprowadzonym procesie autoklawowania. Miejsce to powinno być czyste, suche, wolne od kurzu i insektów. Zalecana temperatura w takim pomieszczeniu wynosi od 15 do 25°C, zaś wilgotność od 40 do 60 proc. W tym pomieszczeniu należy zapewnić zamykane pojemniki bądź meble z szufladami na wysokości co najmniej 30 cm nad poziomem podłogi. Ma to na celu zapobiegnięcie mechanicznemu uszkodzeniu sterylnych pakietów. W szufladach bądź pojemnikach jałowe pakiety powinny być układane warstwami. Należy również określić termin ich ważności oraz dokładnie opisać datę przeprowadzenia sterylizacji. W każdym gabinecie stomatologicznym powinna być wyznaczona osoba odpowiedzialna za proces sterylizacji i związaną z nim dokumentację, co znacznie usprawni pracę placówki.[11]

Przygotowanie stanowiska pracy

Odpowiednie wyposażenie oraz przygotowanie gabinetu stomatologicznego do udzielanych w nim usług stanowi bardzo ważny aspekt profilaktyki zakażeń. Ze względu na to, że są tu wykonywane zabiegi, które wymagają zachowania prawidłowych zasad aseptyki, wszystkie meble oraz znajdujące się w nim wyposażenie powinny być sporządzone z materiałów umożliwiających wykonanie procesu mycia i dezynfekcji w łatwy sposób. Ilość mebli w gabinecie powinna umożliwiać przechowywanie wszystkich wyrobów medycznych, a w szczególności pakietów sterylnych. Pozostawianie ich poza szczelnie zamykanymi szufladami niesie ze sobą ryzyko kontaminacji drobnoustrojami obecnymi w powietrzu. Każdy gabinet stomatologiczny należy wyposażyć w bezkontaktowe dozowniki ze środkami do higieny rąk oraz jednorazowe ręczniki. Stosowanie ręczników wielokrotnego użycia jest zabronione.[1]

Po każdym pacjencie trzeba zdezynfekować wszystkie powierzchnie zmywalne za pomocą środków biobójczych. Najlepszym rozwiązaniem w tym celu jest zastosowanie czystej ściereczki nasączonej roztworem dezynfekcyjnym o szerokim spektrum działania:

• bakteriobójczym,
• wirusobójczym,
• grzybobójczym,
• prątkobójczym.

Dzięki takim działaniom mechanicznie usuwane są zanieczyszczenia organiczne i zabijane żywe formy drobnoustrojów. Wykonanie dokładnej dezynfekcji gabinetu stomatologicznego jest bardzo trudne z uwagi na unoszenie się w pomieszczeniu zanieczyszczeń biologicznych. Dlatego zalecanym rozwiązaniem jest wyposażenie go w urządzenie wytwarzające suchą mgłę – z nadtlenku wodoru lub mieszaniny nadtlenku wodoru z innymi substancjami aktywnymi. Pozwala to na dezynfekcję nawet najmniejszych przestrzeni. Po zastosowaniu suchej mgły konieczna jest degazacja pomieszczenia, dlatego ten zabieg najlepiej wykonać na koniec dnia pracy. Pomiędzy wizytami kolejnych pacjentów zalecane jest stosowanie urządzenia do dezynfekcji parowej, które wytwarza suchą parę o temperaturze 180°C. Innym rozwiązaniem może być zastosowanie lamp UV. Promieniowanie ultrafioletowe ma w tych przypadkach długość fali w granicach od 328 nm do 210 nm, przy czym najwyższa skuteczność bakteriobójcza jest osiągana w przedziale od 210 nm do 280 nm (promienie UV-C). Podczas stosowania lamp bakteriobójczych, wytwarzających promieniowanie ultrafioletowe UV-C, może dojść do trwałych lub przejściowych zmian w napromieniowanej skórze bądź w obrębie narządu wzroku. Stosując w gabinecie stomatologicznym lampy bakteriobójcze, należy przede wszystkim pamiętać o zachowaniu ostrożności i przestrzeganiu instrukcji producenta.[12]

Przygotowanie unitu do pracy

Unit stomatologiczny to podstawowe wyposażenie każdego gabinetu stomatologicznego. Jego prawidłowe przygotowanie do pracy zapewnia zarówno lekarzowi, jak i pacjentowi bezpieczeństwo oraz wygodę. W skład unitu wchodzą:

• fotel dla pacjenta,
• stanowisko z prostnicami i kątnicami,
• lampa zabiegowa,
• spluwaczka,
• urządzenie do odsysania,
• instalacje – zasilana energią elektryczną i sprężonym powietrzem, a także wodociągowa i kanalizacyjna.

Dezynfekcję powierzchni unitu należy wykonywać przed rozpoczęciem przyjęć oraz każdorazowo pomiędzy wizytami kolejnych pacjentów, z wykorzystaniem środka dezynfekcyjnego o szerokim spektrum działania oraz dodatkowo dezynfektorem parowym. Wewnętrzną część spluwaczki oraz przewody ssące należy zdezynfekować przez zaaspirowanie roztworu dezynfekcyjnego (do czystego naczynia wlać specjalny roztwór preparatu, włączyć ssak i po wskazanym przez producenta czasie odessać określoną ilość płynu). Wnętrze spluwaczki również trzeba zdezynfekować dezynfektorem parowym. Elementem przygotowania unitu stomatologicznego do pracy jest także założenie na wszystkie powierzchnie dotykowe (zagłówek fotela, uchwyty od lampy, przewody od prostnic i kątnic itp.) jednorazowych ochraniaczy, które należy wymieniać po każdej wizycie (zużyte ochraniacze trzeba przenieść do pojemnika na odpady medyczne), a także wyłożenie spluwaczki materiałem filtrującym do plomb.

Źródło zakażenia mogą stanowić także znajdujące się w obrębie unitu pojemniki z chusteczkami jednorazowego użytku oraz jednorazowe kubeczki do płukania jamy ustnej. Wynika to z faktu, że szybkoobrotowe urządzenia, które wykorzystuje w swojej pracy stomatolog, generują aerozol, opadający na wszystkie materiały znajdujące się w bliskiej odległości, w tym artykuły higieniczne. Zasadne jest zatem usuwanie niewykorzystanych chusteczek po każdym pacjencie. Bezpiecznym rozwiązaniem w tej sytuacji jest korzystanie przez pacjentów z osobistych chusteczek.