• zmniejszenie ryzyka wystąpienia stanu zapalnego i ograniczenie jego nasilenia.

W kompleksowej terapii obrzęku chłonnego wykorzystuje się kilka form kompresjoterapii, w tym bandażowanie, odzież uciskową i przerywany ucisk pneumatyczny.

1. Bandażowanie – jest nieodzownym elementem pierwszej fazy CDT. Do bandażowania używa się opasek bardzo mało rozciągliwych. Należy założyć kilka warstw opasek elastycznych, by utworzyć dość sztywny opatrunek. Ochronie skóry służy zastosowanie odpowiedniego podkładu z flizeliny oraz specjalnych gąbek. W pierwszej fazie leczenia chory powinien nosić taki opatrunek przez 23 godziny na dobę, a zdejmować jedynie w celu wykonania ręcznego drenażu limfatycznego. W drugiej fazie zalecane jest bandażowanie kończyny na noc (mniejszą ilością bandaży), a w ciągu dnia noszenie odzieży uciskowej. Trzeba pamiętać, że nieprawidłowe bandażowanie może się stać przyczyną powikłań, począwszy od otarć, przez owrzodzenia lub martwicę skóry, aż do zniekształceń kończyny prowadzących do ograniczenia jej funkcjonalności. Leczenie chorych z takimi powikłaniami jest trudne.

2. Odzież uciskowa – jest niezbędnym elementem drugiej fazy CDT. Powinno się stosować odzież przynajmniej III stopnia kompresji, a u większości chorych wskazane jest użycie odzieży IV stopnia. Odzież musi być dostosowana do każdego z chorych po uwzględnieniu wyniku jego pomiarów. Ważne, by pomiary przeprowadzać po wykonaniu cyklu drenażu limfatycznego. Odzież uciskową należy wymieniać przynajmniej co 6 miesięcy, ponieważ materiał, z którego jest ona wykonana, zużywa się i rozciąga. Chorym z zaawansowanym obrzękiem chłonnym zaleca się noszenie odzieży uciskowej w ciągu dnia, a na noc typowe bandażowanie kończyny. Z uwagi na uciążliwość stosowania odzieży uciskowej, związaną z koniecznością jej wkładania i noszenia, a także znaczne koszty jej zakupu, wielu chorych rezygnuje z tej formy kompresjoterapii, niwecząc tym samym wyniki dotychczasowego postępowania.

3. Przerywany ucisk pneumatyczny – metoda ta polega na zakładaniu na kończynę odpowiednich rękawów pneumatycznych. Pompa cyklicznie napełnia rękaw i opróżnia go. Stosowane są rękawy jedno- i wielokomorowe. Rękawy jednokomorowe uciskają kończynę na całej długości ze stałą siłą. Może to spowodować przesunięcie się obrzęku w kierunku dalszym. Zdecydowanie skuteczniejsze są pompy z rękawami wielokomorowymi. Składają się one z trzech (np. dla kończyny dolnej komory obejmujące stopę, goleń i udo) do kilkunastu komór. Dzięki wielu komorom ucisk może być stopniowany zgodnie z ogólnymi zasadami, ponadto komory mogą się napełniać fazowo od strony obwodowej, przesuwając ucisk centralnie. Choć jest to metoda bardzo wygodna, może być stosowana jedynie jako postępowanie uzupełniające. W porównaniu z ręcznym drenażem limfatycznym jej skuteczność jest zdecydowanie mniejsza, dlatego metodę wykorzystuje się tylko w drugiej fazie terapii.

Ćwiczenia fizyczne i terapia ruchowa

Ćwiczenia fizyczne są integralną częścią każdego programu leczenia obrzęku chłonnego. Niestety, ich znaczenie jest dość często marginalizowane przez chorego, a wcale nierzadko również przez terapeutę.

Dla osób z obrzękiem chłonnym opracowano specjalne programy ćwiczeń, które zapobiegają również występowaniu przykurczów i opóźniają rozwój włóknienia. Odpowiednio dobrane w zależności od umiejscowienia i nasilenia obrzęku sekwencje skurczu i rozkurczu poszczególnych mięśni potęgują działanie bandażowania. Ćwiczenia aerobowe poprawiają krążenie centralne chłonki, dzięki czemu polepsza się odprowadzanie jej z części dalszej kończyny [3].

Bardzo ważne jest nauczenie chorego wykonywania takich ćwiczeń i poinformowanie go o ich roli w kompleksowej terapii.

Higiena i pielęgnacja skóry

Podczas rozwoju obrzęku chłonnego dochodzi do uszkodzenia skóry. Jest ona bardziej podatna na urazy, co sprzyja powstawaniu różnych zmian skórnych. Nie stanowi prawidłowej bariery dla drobnoustrojów. Podczas wykonywania MLD, bandażowania i noszenia odzieży uciskowej skóra szybko się wysusza i dochodzi na nadmiernego łuszczenia się naskórka. Niewłaściwie prowadzona kompresjoterapia bardzo ułatwia uszkodzenie skóry i może doprowadzić do powstania niegojących się owrzodzeń oraz zakażenia. Znaczny obrzęk utrudnia chorym prawidłową higienę skóry. Fałdy skórne stają się źródłem zakażenia, a nawet drobne uszkodzenia skóry – miejscem wnikania drobnoustrojów do tkanki podskórnej.

Opieka psychologiczna

Wyniki badań świadczą, że chorzy z obrzękiem chłonnym dość często mają obniżony nastrój i problemy emocjonalne, a ich samoocena jest niska. Zaburza to funkcjonowanie chorych w ich środowisku, bardzo często jest też przyczyną przerwania terapii, z której przewlekłością i długotrwałością sobie nie radzą. Stają się wówczas mniej systematyczni, aż w końcu zaprzestają leczenia. Choroba niejednokrotnie zmusza ich do zmiany stylu życia i pracy, np. do pracy za biurkiem. Problemy te są niedostrzegane lub bagatelizowane. Dlatego tak ważne jest zapewnienie chorym opieki psychologa, która – oprócz oczywistych korzyści wynikających z lepszego samopoczucia i funkcjonowania w środowisku – poprawia też wyniki terapii manualnej [4].

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne ogranicza się do stosowania antybiotyków profilaktycznie lub w leczeniu powikłań obrzęku chłonnego. U chorych z częstymi nawrotami zakażenia obrzęku chłonnego (5-6 w ciągu roku) niektórzy autorzy zalecają przewlekłą antybiotykoterapię (trwającą 2-3 lata) [5].

Nie należy dążyć do zmniejszenia obrzęku chłonnego za pomocą leków moczopędnych [1]. Jest to obrzęk obfitujący w białko, które pozostaje w płynie obrzękowym po wyeliminowaniu wody pod wpływem działania takich leków. Białko to zwiększa ciśnienie onkotyczne płynu tkankowego i sprzyja szybkiemu nawrotowi obrzęku, wzmaga też proces włóknienia. Leki moczopędne można podawać krótkotrwale (przez 1-2 dni) jedynie na początku intensywnej kompleksowej terapii przeciwobrzękowej [6], a także paliatywnie u chorych na nowotwory złośliwe [7]. Nie wykazano skuteczności innych leków w leczeniu obrzęku chłonnego.

Leczenie chirurgiczne

Leczenie chirurgiczne ma na celu:

• zmniejszenie obwodu i objętości kończyny,

• poprawienie funkcji i ruchomości kończyny,