Torbiel włosowa jest częstą chorobą, która wprawdzie nie zagraża życiu, ale znaczenie pogarsza jego jakość. W artykule omówiono przyczyny powstawania torbieli oraz jej leczenie, a zwłaszcza metody pozwalające na szybkie wygojenie rany.

Torbiel włosowa jest często występującą przewlekłą chorobą zapalną umiejscowioną powyżej odbytu, w szparze międzypośladkowej. Choroba dotyczy najczęściej ludzi młodych, w pełni aktywnych zawodowo, w związku z tym zarówno koszty bezpośrednie związane z leczeniem, jak i pośrednie związane z absencją chorobową tych pacjentów, są wysokie. Pomimo że torbiel włosowa nie jest chorobą zagrażającą życiu, z powodu dużej nawrotowości znacznie pogarsza jego jakość. Torbiel włosowa może przejść w fazę ostrą – ropień, który nieleczony może doprowadzić do ropowicy tkanek pośladków i krocza oraz ciężkich powikłań septycznych.

Definicję choroby po raz pierwszy opublikował Hodgest w 1880 r. Określił ją mianem pilo-nidal sinus (gniazdo, zatoka zawierająca włosy), definiując chorobę jako przewlekłą zatokę zawierającą włosy umiejscowioną między pośladkami.¹ W piśmiennictwie można znaleźć alternatywne określenia torbieli włosowej, takie jak przetoka włosowa, zatoka włosowa, torbiel pilonidalna, przetoka pilonidalna, zatoka pilonidalna, torbiel nadguziczna, torbiel kości ogonowej.^2,3 Na uwagę zasługuje oryginalne określenie choroba jeepów (jeep disease) powstałe na skutek wzrostu zachorowań na torbiel włosową wśród żołnierzy jeżdżących jeepami w czasie drugiej wojny światowej. Niektóre dane podają, że aż 79 000 żołnierzy amerykańskich chorujących na torbiel włosową wymagało wówczas hospitalizacji.⁴

Rys historyczny

Pierwsza publikacja opisująca torbiel włosową pojawiła się w „Boston Medical Surgical Journal” w  1847 r. Anderson w artykule „Hair extracted from an ulcer” opisał przypadek 21-letniego mężczyzny skarżącego się na ból w okolicy kości guzicznej, którego przyczyną była przetoka umiejscowiona w tej okolicy. Podczas operacji chirurg znalazł i usunął z przetoki włosy, a rana zagoiła się po trzech tygodniach od operacji.⁵

Epidemiologia

Torbiel włosowa jest chorobą częstą. Jest przyczyną około 10% ropnych chorób okolicy anorektalnej.⁶ Choroba dotyczy najczęściej młodych, bardzo owłosionych mężczyzn między 15 a 35 r.ż. Torbiel włosowa może również występować u kobiet, ale 2-4-krotnie rzadziej (dane te są rozbieżne).^3,7

Ważną rolę w powstaniu tej choroby grają hormony płciowe działające na gruczoły łojowe. Z powodu genetycznie obfitego owłosienia szczególnie dużą zapadalność na torbiel włosową obserwuje się wśród osób rasy kaukaskiej, zaś przedstawiciele rasy afrykańskiej i azjatyckiej rzadko są dotknięci tą chorobą.³ Za czynniki ryzyka wystąpienia torbieli pilonidalnej uznaje się ponadto tendencję rodzinną, otyłość, wielogodzinne podróże samochodem oraz zapalenie mieszków włosowych w innych częściach ciała.

Etiopatogeneza

Większość autorów uważa, że torbiel włosowa jest chorobą nabytą, chociaż są i tacy, którzy poważnie biorą pod uwagę jej wrodzony charakter.⁸ Teoria wrodzonego charakteru choroby znajduje swoje potwierdzenie w pojedynczych przypadkach wystąpienia torbieli włosowej u małych dzieci.⁶ W większości przypadków za podstawową przyczynę choroby uznaje się jednak infekcję spowodowaną wnikaniem włosów do przetoki.⁹ Włosy należy w tym przypadku traktować jako ciało obce, wokół którego tworzy się stan zapalny. Czynnikami sprzyjającymi są swoiste warunki w szparze pośladkowej – utrudniony dostęp powietrza, wilgoć, otarcia naskórka oraz obecność bakterii beztlenowych. Dośrodkowa siła ssąca powoduje, że włosy, bakterie, złuszczony naskórek oraz wydzielina z mieszków włosowych zostają wciągnięte do bruzdy pośladkowej, masy keratynowe przytykają i rozszerzają mieszki włosowe, dochodzi do infekcji i powstania ropnia.

Rozpoznawanie

Rozpoznanie choroby opiera się na wywiadzie, przedmiotowym badaniu klinicznym oraz, jeśli torbiel zostanie wycięta, na badaniu histopatologicznym. Badanie histopatologiczne służy w tym przypadku do wykluczenia innych patologii, gdyż obraz najczęściej nie jest charakterystyczny i odpowiada stanowi zapalnemu wokół ciała obcego.

Obraz kliniczny

W okolicy bruzdy pośladkowej widać jeden lub kilka otworów sączących wydzielinę ropną. Czasem widoczne są sterczące kępki włosów. Niekiedy wyciągnięcie tych włosów pęsetą powoduje ustąpienie stanu zapalnego i znaczne złagodzenie dolegliwości. Zdarza się, że widoczne są otworki bez żadnej wydzieliny i stanu zapalnego. Bezobjawowa cysta włosowa nie powinna być operowana.

Badania dodatkowe

Badania dodatkowe najczęściej nie są potrzebne. W razie wątpliwości diagnostycznych przed zabiegiem można wykonać ultrasonograficzne badanie przezodbytnicze i przezkroczowe, które wykluczą lub potwierdzą komunikację choroby z kanałem odbytu.

Różnicowanie

Torbiel włosową najczęściej różnicuje się z przetoką odbytu, chorobą Leśniowskiego-Crohna i zapaleniem gruczołów apokrynowych.

Przetoka odbytu

Sporadycznie może się zdarzyć, że właściwe rozpoznanie torbieli ustala się dopiero w trakcie operacji przetoki odbytu, która penetruje w kierunku kości guzicznej i jest pierwotnie torbielą włosową. Zróżnicowanie tych dwóch chorób przed operacją ma znaczenie praktyczne, gdyż przetokę z reguły operuje się w ułożeniu pacjenta w pozycji litotomijnej, a cystę włosową w ułożeniu na brzuchu.