Wprowadzenie

Dokuczliwy, wymagający leczenia ból w różnych okresach choroby odczuwa 15-75% chorych na nowotwory złośliwe. Można obliczyć, że w Polsce ok. 0,5% populacji (ok. 200 tys. osób) wymaga leczenia z powodu bólu nowotworowego.¹ Dane epidemiologiczne wskazują, że pomimo dokuczliwości i rozpowszechnienia objawu blisko połowa pacjentów nie otrzymuje właściwego leczenia. Dzieje się tak pomimo istnienia wypróbowanych, skutecznych metod analgezji.²

Najczęstsze przeszkody w leczeniu to niedocenianie problemu przez lekarzy, brak porozumienia lekarza z pacjentem oraz uprzedzenia do leków opioidowych – tzw. opioidofobia. W Polsce dodatkowym czynnikiem ograniczającym leczenie są przestarzałe i nieracjonalne przepisy dotyczące wypisywania recept.

Definicja i rozpoznanie

Ból został zdefiniowany przez International Association for the Study of Pain (IASP) jako „doświadczenie czuciowe i emocjonalne subiektywnie odbierane jako nieprzyjemne, związane z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek”.³ Podkreśla się, że jest to odczucie złożone, integrowane na poziomie kory mózgowej, stąd w diagnostyce bólu podstawowe znaczenie ma to, co odczuwa i opisuje chory. Bólem jest wszystko to, co pacjent określa tym mianem.

Dla opisania bólu u pacjentów onkologicznych używa się zwyczajowych określeń: „ból nowotworowy” lub równorzędnie – „ból u chorych na nowotwory”. Określenia te nie powinny być rozumiane jako rozpoznanie, które musi być znacznie bardziej szczegółowe i zawierać opis objawów (lokalizacja, charakter, natężenie) oraz szczegółowe określenie etiologii i patomechanizmu bólu. Powinno też uwzględniać czynniki wpływające na odczuwanie bólu.

Rozpoznanie ustala się przede wszystkim na podstawie wywiadu. Ból jest taki, jak opisuje go pacjent. Najważniejsze z punktu widzenia skuteczności leczenia i wpływu bólu na funkcjonowanie pacjentów są następujące elementy:⁴

● natężenie bólu

● patomechanizm bólu

● występowanie bólu przebijającego

● nasilenie stresu psychicznego.

Natężenie bólu

Natężenie bólu powinno być oceniane podczas każdej wizyty lekarskiej. Można stosować w tym celu proste opisowe skale słowne, np. skalę Likerta (brak bólu, ból słaby, umiarkowany, silny, nie do zniesienia). Polecanymi narzędziami oceny natężenia bólu są także wizualna skala analogowa (VAS – visual analogue scale) i skala numeryczna (NRS – numerical rating scale). W skali NRS pacjent wskazuje natężenie bólu, odnosząc je do kolejnych cyfr od 0 do 10; 0 oznacza brak bólu, a 10 ból najsilniejszy, jaki może sobie wyobrazić. Pomiar natężenia sprawia, że ból staje się „widoczny” dla lekarza, pozwala też ocenić skuteczność leczenia.

Patomechanizm bólu

Poszukując przyczyny bólu u pacjentów onkologicznych, należy uwzględnić:

● obecność nowotworu

● skutki leczenia przeciwnowotworowego

● pośrednie efekty choroby nowotworowej

● ból niezwiązany z chorobą zasadniczą.