ZJN z zaparciem

Zaparcia są często wielodniowe. Zgodnie z definicją tej postaci ZJN ≥25% stolców ma konsystencję twardą (typ 1 lub 2 wg Bristolskiej Skali Uformowania Stolca [BSFS – Bristol Stool Form Scale] – tab. 3). Oprócz stolców twardych lub bardzo twardych mogą się niekiedy zdarzać stolce o konsystencji luźnej (<25% ogólnej liczby wypróżnień).

ZJN z biegunką

Small 5335

Tabela 3. Bristolska Skala Uformowania Stolca (wg 7 pozycji piśmiennictwa, zmodyfikowana)

Co najmniej 25% ogólnej liczby stolców ma konsystencję luźną, w praktyce często nawet wodnistą (typ 5 lub 6, a nawet 7 wg BSFS – tab. 3). Wypróżnienia następują wielokrotnie w ciągu dnia. Niekiedy mogą jednak wystąpić stolce twarde; stanowią one w tej postaci <25% ogólnej liczby stolców.

ZJN – postać mieszana

W tej postaci co najmniej 25% ogólnej liczby to stolce luźne. Taki sam odsetek dotyczy stolców twardych.

ZJN – postać nieokreślona

Konsystencja stolca nie daje podstaw do zakwalifikowania choroby do którejkolwiek z powyższych grup.

Objawy pozajelitowe towarzyszące ZJN

Small 5359

Tabela 4. Objawy współistniejące u chorych z zespołem jelita nadwrażliwego (na podstawie 4 pozycji piśmiennictwa, zmodyfikowane)

Nakładanie się objawów ZJN oraz innych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego występuje w 30-60% przypadków.8 Najbardziej znane jest nakładanie się objawów ZJN i dyspepsji. Bardzo często współistnieją różne zespoły bólowe, takie jak bóle głowy, pleców, mięśniowe, kostno-stawowe (tab. 4). U osób z ZJN częściej występują zaburzenia depresyjno-lękowe, objawy ogólnego zmęczenia, zaburzenia snu, problemy seksualne i zaburzenia dyzuryczne.9 Te zróżnicowane objawy wskazują na wspólną patogenezę – zaburzenia w zakresie układu nerwowego, zwłaszcza jego części autonomicznej.

Diagnostyka

Small 5383

Tabela 5. Objawy alarmujące i czynniki ryzyka chorób organicznych (na podstawie 23 pozycji piśmiennictwa, zmodyfikowane)

Wstępne rozpoznanie ZJN można ustalić już na etapie anamnezy (m.in. wg kryteriów rzymskich III) i badania przedmiotowego. Trzeba podkreślić, że nie ma objawów, które są typowe wyłącznie dla ZJN, a ostateczne rozpoznanie należy ustalić dopiero po wykluczeniu choroby organicznej. Szczególnie uczucie niepełnego wypróżnienia, ból w zakresie odbytnicy, parcie na stolec są objawami niepokojącymi, gdyż występują zarówno w przypadku ZJN, jak i nowotworu jelita grubego. Wąski, „ołówkowaty” stolec, a zwłaszcza krew w stolcu i utrata masy ciała to objawy alarmujące wskazujące na groźną chorobę organiczną. Ich stwierdzenie obliguje do niezwłocznego przeprowadzenia dokładnej diagnostyki. Zestawienie objawów alarmujących i czynników ryzyka choroby organicznej przedstawiono w tabeli 5.

Niepokojącym objawem jest także zmiana rytmu wypróżnień. Nasilające się szybko zaparcie może wskazywać na przeszkodę mechaniczną w lewej połowie jelita grubego. Biegunka może mieć bardzo wiele przyczyn, wśród których jest nowotwór prawej połowy okrężnicy. Najważniejszym badaniem wykluczającym chorobę organiczną jelita grubego jest kolonoskopia. Należy ją wykonać u każdego chorego, u którego wystąpił objaw alarmujący. Ważne jest, aby była to całkowita kolonoskopia po dobrym przygotowaniu pacjenta do badania w celu uzyskania wystarczającej czystości jelita. Sama sigmoidoskopia, której wykonywanie postulowano we wcześniejszych latach, jest niewystarczająca, gdyż uniemożliwia znalezienie zmiany organicznej w bardziej proksymalnych odcinkach jelita. Każda osoba >50 r.ż. powinna mieć wykonaną kolonoskopię jako badanie przesiewowe. W jej trakcie możliwe jest usunięcie polipów, które mogą być stanem przedrakowym. Badanie to umożliwia także rozpoznanie uchyłków, które często współistnieją z ZJN o wieloletnim przebiegu.

W trakcie kolonoskopii należy wykonać biopsję błony śluzowej co najmniej z odbytnicy i z prawej części jelita w celu wykluczenia różnych postaci zapalenia jelita. Dotyczy to zwłaszcza chorych z biegunkową postacią ZJN.

Kolonoskopia odgrywa zatem istotną rolę w przypadku chorych z ZJN jako badanie wykluczające chorobę organiczną w obrębie jelita grubego.

Badania laboratoryjne mają znaczenie uzupełniające i nie zastąpią kolonoskopii. W ZJN wartości morfologii krwi, wskaźniki stanu zapalnego (przede wszystkim stężenie białka C-reaktywnego [CRP – C-reactive protein], coraz rzadziej OB), a także markery nowotworowe (w tym antygen karcinoembrionalny [CEA – carcinoembryonic antigen]) są zawsze prawidłowe. Zaleca się badanie stolca na obecność pasożytów oraz posiewy bakteriologiczne w biegunkowej postaci ZJN.

Badanie na krew utajoną w stolcu ma ograniczoną wartość diagnostyczną i przesiewową. Nie zastępuje kolonoskopii. Wynik dodatni nakazuje pogłębienie diagnostyki. Wynik ujemny nie wyklucza choroby organicznej.

Do góry