Powiększenie tarczycy towarzyszy wielu stanom chorobowym, niekiedy powodującym zaburzenia czynności wydzielniczej tego gruczołu. Jeśli czynność tarczycy jest prawidłowa, a wole nie jest związane z procesem nowotworowym i nie powoduje istotnych objawów uciskowych, to zwykle wystarcza obserwacja.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• rozpocząć diagnostykę powiększenia tarczycy

• rozpoznać sytuację wymagającą pilnego skierowania chorego do innego specjalisty (endokrynologa, chirurga onkologa, laryngologa, torakochirurga)

• kontynuować obserwację i leczenie powiększenia tarczycy zlecone przez endokrynologa

Najczęstsze przyczyny powiększenia tarczycy to: wole miąższowe lub guzowate i zapalenie tarczycy (zwykle na podłożu autoimmunizacyjnym). Znacznie rzadziej wole jest spowodowane przez nowotwór złośliwy. Dzięki obowiązkowej od 1997 r. profilaktyce jodowej w Polsce zmniejszyła się częstość występowania wola u dzieci i kobiet ciężarnych.^1,2 U osób dorosłych z uwagi na wcześniejszy niedobór jodu częstość wola guzowatego jest nadal większa niż w populacjach o stałym prawidłowym zaopatrzeniu w jod. Jednocześnie z uwagi na zwiększoną podaż jodu, który indukuje procesy autoimmunizacyjne w tarczycy, można spodziewać się częstszego występowania powiększenia tarczycy związanego z chorobą Hashimoto lub z chorobą Gravesa-Basedowa.

Definicje wola

Tarczyca jest zbudowana z dwóch płatów położonych w dolnej części szyi, pomiędzy tchawicą a tętnicami szyjnymi wspólnymi, oraz z łączącej je cieśni. U 10-25% osób występuje niewielki płat piramidowy, będący pozostałością dolnego odcinka przewodu tarczowo-językowego. Masa gruczołu tarczowego wynosi u osoby dorosłej 15-30 g. Prawidłowa tarczyca jest niewidoczna i niewyczuwalna. Badanie przedmiotowe jest jednak często niemiarodajne. Na podstawie badań obrazowych można określić wymiary tarczycy i ocenić jej objętość. Standardowo objętość tarczycy to suma objętości obu płatów bocznych, bez uwzględnienia wymiarów cieśni i płata piramidowego. Objętość płata bocznego oblicza się z uproszczonego wzoru na objętość elipsoidy obrotowej:

objętość (ml) = π/6 × szerokość (cm) × grubość (cm) × długość (cm)

Norma objętości tarczycy wynosi do 18-20 ml u kobiet i do 25 ml u mężczyzn. U dzieci normy objętości tarczycy zależą od wieku i płci. W związku z wprowadzeniem w Polsce i innych krajach suplementacji jodowej w ciągu ostatnich lat normy objętości tarczycy u dzieci uległy zmianie.³

O powiększeniu tarczycy, czyli wolu, mówimy wówczas, gdy w badaniu przedmiotowym płaty tarczycy są większe od dystalnych paliczków kciuków badanego.

Na podstawie badania ultrasonograficznego wole rozpoznaje się, jeśli objętość tarczycy przekracza górną granicę normy. O powiększeniu tarczycy znacznego stopnia mówimy, gdy jej objętość przekracza 40 ml. Wole olbrzymie to takie, którego objętość przekracza 100 ml.

Termin „wole” nie jest jednoznaczny i odnosi się do:

• powiększenia tarczycy
• tarczycy z wyczuwalnymi guzkami lub ze zmianami ogniskowymi o średnicy >1 cm stwierdzonymi w badaniach obrazowych, niezależnie od wielkości gruczołu (wole guzowate/guzkowe)
• tkanki tarczycowej położonej w miejscu niefizjologicznym (z jej obecnością lub nie w położeniu prawidłowym, np. wole zamostkowe, językowe, sercowe, jajnikowe).
  
  

W klasyfikacji wola uwzględnia się:

• budowę
  – wole miąższowe/proste
  – wole guzkowe/guzowate
• czynność
  – wole obojętne/nietoksyczne
  – wole nadczynne/toksyczne
  – wole niedoczynne (rzadko występujące).
  
  

Pojęcie „wole miąższowe/guzkowe” nie obejmuje przypadków nowotworu złośliwego, choroby autoimmunizacyjnej i zapalenia tarczycy, które również mogą powodować powiększenie gruczołu tarczowego.

Ze względu na częstość występowania wola określa się je jako:

• endemiczne – gdy powiększenie tarczycy stwierdza się u >5% dzieci w wieku 6-12 lat
• sporadyczne – jeżeli ten odsetek jest niższy.⁴