Wpływ aktywności fizycznej na sprawność fizyczną

Indywidualne i ukierunkowane ćwiczenia są wysoce zalecane jako niefarmakologiczna strategia leczenia chorób charakteryzujących się przewlekłym bólem, osłabieniem mięśni, ograniczeniami fizycznymi, zmęczeniem i niską tolerancją wysiłku. Wykazano, że ćwiczenia zapewniają ochronę przed pogorszeniem funkcji u osób starszych przebywających w zakładach opieki w sytuacjach zamknięcia i odosobnienia, jak w przypadku pandemii COVID-19. Trening siłowy, stanowiący bezpieczną formę aktywności pacjentów, przynosi wyjątkowe korzyści w wielu układach i narządach. W układzie mięśniowo-szkieletowym poprawia morfologię (równolegle zwiększa liczbę sarkomerów, syntezę zespołów kurczliwych aktyny i miozyny oraz zmienia skład włókien mięśniowych), szlaki nerwowe (poprawa układu neurologicznego) i koordynację międzymięśniową. Ponadto wpływa na modyfikację procesów regulujących metabolizm całego organizmu.

Stosowanie niedużych, powtarzających się obciążeń znacznie poprawia maksymalną siłę dynamiczną, moc wyjściową i hipertrofię mięśni, jednocześnie zapobiegając typowemu dyskomfortowi, zmęczeniu lub sztywności. Jest to bardzo istotne, gdyż osoby z zespołem po COVID-19 ze względu na zmęczenie i niską tolerancję wysiłku mogą niechętnie angażować się w ćwiczenia. Dlatego edukacja pacjentów i ich motywowanie do rozpoczęcia programu ćwiczeń jest kluczowym elementem postępowania rehabilitacyjnego. Mimo że początkowo realizacja ćwiczeń jest wyzwaniem fizycznym i psychicznym dla osób z przewlekłym bólem, to ich systematyczne wykonywanie sprawia, że stają się one dla pacjenta przyjemne i dobrze tolerowane. Ostatecznie ten mechanizm przyczynia się do osiągnięcia poprawy zdrowia chorych⁶.

Wpływ aktywności fizycznej na układ oddechowy

Rehabilitacja oddechowa wiąże się z niższym ryzykiem śmiertelności wśród osób hospitalizowanych z powodu chorób pulmonologicznych. Pomaga zmniejszyć objawy duszności i zmęczenia oraz zwiększa samodzielność osób z chorobami płuc, takimi jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) czy choroba śródmiąższowa płuc. Trening wytrzymałościowy, zarówno w formie interwałowej, jak i ciągłej, odpowiednio dobrany do stanu zdrowia pacjenta, wpływa na poprawę parametrów krążeniowo-oddechowych. Przy czym w praktyce w celu efektywniejszej optymalizacji obciążeń częściej wykorzystywana jest forma treningu interwałowego, zwykle wzbogaconego o ćwiczenia z zakresu treningu siłowego. Choroby układu oddechowego oddziałują również na inne układy i narządy, powodując między innymi zanik mięśni, osłabienie siły mięśniowej i zmniejszenie zdolności oksydacyjnej, jednak zastosowanie treningu siłowego pozwala złagodzić te objawy, a czasem nawet całkowicie je odwrócić⁶.

W związku z powyższym preferowanym sposobem leczenia pacjentów pulmonologicznych jest połączenie obu form treningów, siłowego i wytrzymałościowego. Takie postępowanie wpływa na poprawę w zakresie szczytowego poboru tlenu przez płuca, systematycznego stresu oksydacyjnego, siły mięśni, ich wielkości, wydolności funkcjonalnej i jakości życia chorych. Dostępnych jest coraz więcej doniesień wskazujących na pozytywny wpływ rehabilitacji oddechowej u pacjentów zakażonych wirusem SARS-CoV-2. Według nich u starszych osób dorosłych po COVID-19 ćwiczenia oddechowe poprawiły czynność oddechową, jakość życia, mobilność i funkcje psychologiczne^6,31.

Wpływ aktywności fizycznej na układ sercowo-naczyniowy

Programy rehabilitacyjne stanowią niezbędne narzędzie terapeutyczne w postępowaniu u chorych z zaburzeniami krążeniowo-oddechowymi. Prowadzą do zmniejszenia częstości ponownych hospitalizacji i śmiertelności w tej grupie pacjentów³². Regularne, nadzorowane ćwiczenia aerobowe, wpływając na poprawę parametrów hemodynamicznych, są doskonałym, niefarmakologicznym narzędziem w leczeniu nadciśnienia tętniczego. W rejestrze STOP-COVID u 18% chorych rozpoznano nadciśnienie de novo, a u 16% dochodziło do istotnej dysregulacji ciśnienia krwi. Rehabilitacja może stanowić właśnie w tej grupie chorych doskonałą formę wspomagania leczenia nadciśnienia. Aktywność fizyczna wpływa na poprawę biogenezy i funkcji mitochondriów, generuje prawidłową przebudowę serca, pobudza proces angiogenezy, zwiększa również przepływ krwi w naczyniach krwionośnych, przez co oddziałuje na poprawę ukrwienia całego organizmu. Powoduje również uwalnianie miokin z mięśni szkieletowych, które chronią lub wzmacniają funkcję układu krążenia^6,32. Ten aspekt aktywności może też mieć bardzo duże znaczenie u osób po COVID-19 podających przewlekłe zmęczenie, które może wynikać z zaburzeń na poziomie mitochondrium czy mikrokrążenia. Z punktu widzenia psychospołecznego korzyści płynące z regularnej aktywności fizycznej są widoczne nie tylko w zakresie większej sprawności fizycznej chorych, lecz także lepszego nastroju (depresja, lęki) i ogólnego samopoczucia (zmniejszenie stresu psychicznego), a tym samym jakości ich życia. Można stwierdzić, że aktywność fizyczna w opiece pacjentów po COVID-19 ma bardzo duże znaczenie, ponieważ stanowi dodatkową formę psychoterapii⁶.

Wpływ aktywności fizycznej na układ nerwowy

Regularne ćwiczenia odgrywają ważną rolę w poprawie zdolności neurokognitywnych, takich jak pamięć, uczenie się, koncentracja, elastyczność poznawcza i przetwarzanie informacji. Ćwiczenia generują zmiany neurochemiczne i strukturalne głównie poprzez indukowane skurczem uwalnianie miokin i neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF – brain-derived neurotrophic factor)³³. W dysautonomii i POTS, dość częstych wśród osób z zespołem po COVID-19, trening fizyczny wpływa na przywrócenie prawidłowej hemodynamiki, normalizację reaktywności nerkowo-nadnerczowej i poprawę jakości życia. Systematyczny, umiarkowany trening fizyczny poprzez poprawę samopoczucia psychicznego i fizycznego chorych oddziałuje jako czynnik odporności redukujący przeciążenia allostatyczne związane z COVID-19^6,34.

Metody treningowe i monitorowanie postępów podczas aktywności fizycznej

Nowe trendy odwołują się do bardziej zindywidualizowanych metod treningu krążeniowo-oddechowego, wzbogaconych różnymi bodźcami i intensywnościami, które są kontrolowane przez coraz to nowsze technologie i narzędzia do monitorowania. Metody treningowe opierają się na nadzorowaniu intensywności ćwiczeń (np. tempo rozwoju siły, prędkości ruchu), wykonania technicznego (np. biomechanika, elektromiografia), gotowości do podjęcia wysiłku (np. zmienność rytmu serca) i odpowiedzi fizjologicznych (np. wentylacja, mleczany, temperatura ciała, tętno, wysycenie mięśni tlenem) przy jednoczesnym zapewnieniu biofeedbacku w czasie rzeczywistym. Na rynku dostępnych jest wiele urządzeń przenośnych i aplikacji zachęcających do aktywności fizycznej i umożliwiających zdalną kontrolę postępów treningowych. Również u pacjentów z zespołem po COVID-19, ze względu na jego wielonarządowy charakter, istnieje pilna potrzeba prowadzenia systematycznej i wieloczynnikowej oceny zdolności fizycznych oraz funkcjonalnych, by ułatwić dostosowywanie programów ćwiczeń do możliwości konkretnej osoby^6,35.

Podsumowanie

Ponad rok od początku pandemii COVID-19 widzimy narastający problem utrzymujących się dolegliwości wiele miesięcy po zakończonej infekcji. Dotyczy to znacznego procentu zarówno chorych hospitalizowanych, jak i po domowym, pozornie lekkim przebiegu. Szybka, kompleksowa diagnostyka w celu wykluczenia powikłań i jak najwcześniejsze rozpoczęcie rehabilitacji to model organizacji opieki nad pacjentami po COVID-19, do którego powinniśmy dążyć. Odraczanie jej rozpoczęcia nie tylko zmniejsza skuteczność, lecz także nie pozwala powrócić chorym do pełni aktywności zawodowych, społecznych i prywatnych. Mimo że jak dotąd nie sformułowano dokładnych wytycznych, jak rehabilitować pacjentów po COVID-19, wielu ekspertów podkreśla, że musi to być proces kompleksowy, dopasowany do głównych dolegliwości chorego i uwzględniający jego schorzenia współistniejące. Ponadto takie postępowanie powinno się opierać na fizjoterapii różnych narządów i układów, wsparciu psychologicznym oraz dietetycznym z możliwością diagnostyki i konsultacji lekarskich. Należy również podkreślić, że zostały już wprowadzone dwa programy finansowane przez NFZ – stacjonarnej i ambulatoryjnej rehabilitacji dla chorych po COVID-19. Klarowny i prosty system kwalifikacji oraz liczba ośrodków rehabilitacji, która zgłosiła się do programów, pozwala mieć nadzieję, że zdecydowana większość chorych po COVID-19 będzie mogła w nich uczestniczyć. Tylko wówczas skutecznie zapobiegniemy kolejnej fali epidemii chorych z long COVID.