lek. Michał Mierzejewski

Duszność to subiektywne odczuwanie zbyt dużego, nieadekwatnego do wykonywanej aktywności wysiłku oddechowego.

prof. dr hab. n. med. Rafał Krenke

Może powstać na drodze różnych mechanizmów, dlatego tak ważne w postępowaniu terapeutycznym jest znalezienie jej przyczyny, co umożliwia wdrożenie odpowiedniego leczenia.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien:

• przedstawić strategie leczenia duszności u chorego z rakiem płuca>
• wdrożyć podstawowe leczenie duszności u chorego z rakiem płuca
• zlecić odpowiednie badania monitorujące duszność u chorego z rakiem płuca
• rozpoznać sytuacje wymagające konsultacji innych specjalistów

Wprowadzenie

Duszność jest subiektywną dolegliwością odczuwaną jako nadmierny, nieproporcjonalny do wykonywanej pracy wysiłek oddechowy (praca oddechowa). Mimo że duszność jest jednym z najważniejszych i najbardziej niepokojących objawów podmiotowych, nie dysponujemy w pełni obiektywnymi metodami oceny jej nasilenia. Należy podkreślić brak ścisłej korelacji pomiędzy uczuciem duszności a czynnością układu oddechowego mierzoną wskaźnikami spirometrycznymi i gazometrycznymi. Co prawda u większości pacjentów z dusznością stwierdza się nieprawidłowości w zakresie badań czynnościowych płuc lub wskaźników wymiany gazowej, jednak nie dotyczy to wszystkich chorych. Na duszność mogą się skarżyć także chorzy, u których wyniki badania spirometrycznego i gazometrycznego są prawidłowe. Duszność jest częstym objawem chorób nowotworowych. Ponad 70% pacjentów z tymi chorobami odczuwa duszność w czasie ostatnich 6 miesięcy życia.¹ Uczucie duszności jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na jakość życia w tym okresie.² W szczególności dotyczy to chorych na raka płuc.

Przyczyny duszności u pacjentów z chorobą nowotworową

Uczucie duszności powstaje w czuciowych ośrodkach kory mózgowej, które integrują informacje pochodzące z ośrodków oddechowych rdzenia przedłużonego, ruchowych ośrodków kory oraz licznych mechanoreceptorów i chemoreceptorów rozmieszczonych w drogach oddechowych, miąższu płuc i ścianie klatki piersiowej.³ W chorobach nowotworowych duszność koreluje wyraźnie z zajęciem śródpiersia,4 gdzie wymienione receptory występują w największej liczbie. Przyczyny duszności u chorych na raka płuca mogą być bardzo zróżnicowane. Duszność może wykazywać bezpośredni lub pośredni związek z nowotworem, może zależeć od stosowanego leczenia lub też nie wynikać z choroby nowotworowej, ale z chorób współistniejących.⁴ Najważniejsze przyczyny duszności u chorych na raka płuc przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Przyczyny duszności u chorych na raka płuc⁴

Duszność spowodowana mechanizmami i/lub chorobami wymienionymi w tabeli 1 może cechować się różnym nasileniem i dynamiką. Może mieć charakter nagły, stanowić bezpośrednie zagrożenie dla życia i wymagać natychmiastowej interwencji. Jako przykłady takich sytuacji można wymienić zator płucny czy też migrację protezy tchawiczej lub oskrzelowej powodującą niedrożność centralnych dróg oddechowych. W innych przypadkach duszność może mieć charakter podostry lub przewlekły. Bardzo częstą przyczyną przewlekłej duszności u chorych z rakiem płuc jest zespół wyniszczenia nowotworowego i/lub niedokrwistość. Duszność spowodowana tymi przyczynami nie wiąże się z takim zagrożeniem życia jak np. ostra duszność w przebiegu zatoru płuc, jednak częstość jej występowania nakazuje zwrócenie na nią uwagi i podjęcie odpowiednich działań zapobiegawczych i leczniczych.

U części chorych na raka płuc duszność nie ma bezpośredniego ani pośredniego związku z chorobą nowotworową. W tym kontekście należy szczególnie podkreślić rolę przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) jako przyczyny duszności. Ze względu na wspólny czynnik etiologiczny raka płuca i POChP, jakim jest ekspozycja na dym tytoniowy, obie te choroby często ze sobą współistnieją. Wyniki przekrojowych badań wykazały, że 40-70% chorych na raka płuc choruje także na POChP.^5,6 Fakt, iż obie choroby występują u osób w podobnym wieku oraz mają podobne objawy (kaszel, duszność), może utrudniać i opóźniać rozpoznanie raka płuc. Dlatego u wszystkich palących chorych z przewlekłą dusznością o nieustalonej przyczynie należy przede wszystkim wykluczyć raka płuc. Inną przyczyną duszności u chorych na raka płuc może być nieprawidłowe leczenie współistniejących chorób, np. stosowanie nieadekwatnych dawek glikokortykosteroidów u pacjentów z astmą.⁷

Metody oceny nasilenia duszności

Przeprowadzenie ilościowej oceny nasilenia duszności przed leczeniem i po jego zastosowaniu ma ważne znaczenie dla oceny jego skuteczności.⁸ Opracowano kilka różnych skal nasilenia duszności, które znajdują praktyczne zastosowanie. Wybór skali zależy od doświadczenia i preferencji lekarza prowadzącego. Do najczęściej stosowanych należą: