BP są częściej raportowane przez pacjentów, którzy swój ból podstawowy określają jako umiarkowany niż przez tych, którzy mają ból słaby. Łatwo to wytłumaczyć, ponieważ opisując ogólnie cierpienie z ostatnich 24 godzin, chorzy włączają w to także epizody BP.[11]

Brak jest polskich badań oceniających częstotliwość występowania BP.

Trzeba przyjąć, że BP są zjawiskiem częstym, dotyczącym nie mniej niż 50 proc. chorych i należy je traktować jako jeden z typowych elementów obrazu klinicznego bólów związanych z chorobą nowotworową.

Obraz kliniczny

Pomimo bardzo znacznego zróżnicowania charakteru bólu, okoliczności występowania, czynników prowokujących, etiopatogenezy daje się jednak opisać charakterystyczny obraz kliniczny bólów przebijających.

Typowo jest to ból o nagłym początku i dużej szybkości narastania mierzonej w minutach, umiarkowanym lub znacznym nasileniu. Bóle trwają od kilku minut do kilku godzin. Bóle przebijające zazwyczaj, choć nie zawsze, zlokalizowane są w tym samym miejscu co ból podstawowy i mają podobny charakter.

Częstotliwość ataków jest zróżnicowana – od sporadycznych epizodów, co kilka dni, do kilkudziesięciu na dobę. Arbitralnie przyjęto, że liczba epizodów BP nie powinna przekraczać czterech na dobę. Jeśli jest ich więcej, należy podejrzewać, że niedostateczne jest leczenie bólu podstawowego.

Duże międzynarodowe badanie obejmujące 1000 pacjentów dostarcza następujących informacji. Średni czas narastania bólu przebijającego do jego maksymalnego nasilenia to 10 minut. Jednak ból staje się dokuczliwy już wcześniej, przed osiągnięciem swego szczytu.

Średni czas trwania nieleczonego epizodu to 60 minut. Wcześniejsze badania wskazywały krótszy czas trwania bólu. Co ciekawe, 50 proc. pacjentów nie potrafiło określić czasu trwania ich BP. Określono też, że bóle wywołane (incydentalne) narastają szybciej niż bóle spontaniczne (5 min wobec 10 min) oraz trwają krócej (45 min wobec 60 min). Bóle incydentalne często towarzyszą przerzutom nowotworowym do kości i są wywoływane obciążeniem. Bóle te zakłócają możliwość chodzenia i codziennych aktywności. Bóle spontaniczne mają większy destrukcyjny wpływ na sen i nastrój. Z uwagi na swoją nieprzewidywalność bóle spontaniczne istotnie ograniczają funkcjonowanie pacjenta. Niezależnie od różnic BP zazwyczaj mają negatywny wpływ na jakość życia. Jest to związane z bezpośrednim cierpieniem i pośrednio – poprzez wpływ na codzienną aktywność.[12]

Pojęcie bólów przebijających odnoszone jest przede wszystkim do kliniki bólów nowotworowych. W ostatnich latach podkreśla się, że podobne lub identyczne zjawisko dotyczy także chorych leczonych opioidami z powodu bólów przewlekłych innego pochodzenia. Portenoy i wsp. (2006) w grupie 228 chorych u 168 (74 proc.) stwierdzili występowanie BP o znacznym lub bardzo znacznym nasileniu. Najczęściej byli to chorzy z bólami krzyża (52 proc.). Cechy kliniczne: średni czas narastania – 10 min (0-180 min), średni czas trwania – 60 min (1-720 min), liczba epizodów dziennie – 2 (< 1-12) były bardzo podobne do BP opisywanych u chorych na nowotwory. Autorzy konkludują, że bóle przebijające są częstym zjawiskiem także w populacji przewlekłych bólów nienowotworowych.

Potrzebne są dalsze badania dla wyjaśnienia, czy bóle przebijające mają podobny wpływ na życie tych chorych jak w przypadku bólów nowotworowych.[13]

Rozpoznanie

Bóle przebijające można rozpoznawać jedynie u chorych leczonych opioidami z powodu stałych bólów pochodzenia nowotworowego.

Ustalenie rozpoznania wymaga analizy dwóch składowych: bólu podstawowego reagującego na leczenie opioidami oraz bólów przebijających – ostrych, przemijających napadów bólowych.

Schematycznie, ten element rozpoznania można opisać jako uzyskanie odpowiedzi na trzy kolejne pytania:[2]

Jako ból podstawowy określa się ból odczuwany przez chorego przez 12 lub więcej godzin na dobę w okresie ostatniego tygodnia lub byłby tak odczuwalny, gdyby nie stosowane leczenie.

Skuteczne leczenie bólu podstawowego oznacza, że odczuwane w ciągu ostatniego tygodnia bóle były oceniane przez chorego jako brak bólu lub ból słaby albo w skali numerycznej na 0-4 (0 do 40 mm w skali VAS).

Kolejnym elementem rozpoznania jest próba identyfikacji czynników etiologicznych oraz czynników prowokujących wystąpienie BP – odróżnienie bólów spontanicznych od incydentalnych.

Ten element rozpoznania pozwala planować sposoby zapobiegania epizodom lub stosowanie leczenia profilaktycznego – podanie leków przed wystąpieniem bólu.