Benzodiazepiny

Benzodiazepiny, choć prawdopodobnie bezpośrednio nie hamują NiW, są jednak przydatne, ponieważ przeciwdziałają lękowi i depresji, które mogą powodować nasilenie nudności i wymiotów występujących z różnych przyczyn i wymagają zastosowania odpowiedniego leczenia, zarówno farmakologicznego, jak i niefarmakologicznego. Benzodiazepiny stosowane są w schematach leczenia przeciwwymiotnego podczas chemioterapii, zwłaszcza wysoce emetogennej, u chorych z wymiotami poprzedzającymi, które pojawiają się przed podaniem cytostatyków. Dostępne są obserwacje wskazujące na aktywność przeciwwymiotną gabapentyny w przypadku NiW wywołanych cytostatykami typu opóźnionego.[10]

Drogi podania leków przeciwwymiotnych

Leki przeciwwymiotne mogą być podawane następującymi drogami:

• dożylną – u chorych z zaburzeniami połykania lub z wymiotami, najczęściej tą drogą podawane są leki przeciwwymiotne w trakcie chemioterapii,
• podskórną – przez igłę typu motylek, zwłaszcza u chorych z przewlekłymi NiW,
• doustną – u chorych bez uporczywych NiW,
• przezskórną (system transdermalny),
• doodbytniczą lub do sztucznego odbytu,
• domięśniową.
  
  

Trzy ostatnie drogi są rzadko wykorzystywane ze względu na brak dostępnych postaci leków (transdermalna) i niedogodności dla chorych (doodbytnicza i domięśniowa).

Nudności i wymioty wywołane cytostatykami

Tabela 3. Potencjał emetogenny cytostatyków podawanych drogą dożylną, według[6]

Oceniając prawdopodobieństwo wystąpienia NiW u chorych ,leczonych cytostatykami, bierze się pod uwagę dwa rodzaje czynników. Pierwsze związane są z rodzajem, dawką i sposobem podania leków cytostatycznych. Prawdopodobieństwo wystąpienia NiW w znacznym stopniu związane jest z najbardziej emetogennym cytostatykiem wchodzącym w skład danego programu. W przypadku schematów złożonych z leków należących do różnych grup pod względem potencjału wywoływania NiW, ryzyko odnosi się do leku o najsilniejszym potencjale emetogennym. Ponadto, stosowanie dwóch lub więcej cytostatyków o podobnym potencjale emetogennym w jednym programie leczenia może znacznie zwiększać ryzyko wystąpienia NiW. W praktyce NiW mogą wykazywać znacznie większe nasilenie, niż wynikałoby to z osobnej analizy każdego leku (działanie supra-addytywne). Leki cytostatyczne podzielono na cztery grupy, biorąc pod uwagę ich potencjał emetogenny mierzony odsetkiem chorych, u których wystąpią NiW po zastosowaniu określonego cytostatyku drogą dożylną (tab. 3) i doustną (tab. 4)

Tabela 4. Potencjał emetogenny cytostatyków podawanych drogą doustną, według[6]

.

Druga grupa czynników dotyczy indywidualnych cech chorego: lokalizacji nowotworu, wieku, płci, spożywania alkoholu, uprzedniej tolerancji leczenia cytostatykami lub napromienianiem, stanu ogólnego i schorzeń współistniejących. NiW częściej dotyczą chorych z nowotworami przewodu pokarmowego, narządu rodnego, gruczołu piersiowego, układu chłonnego i krwiotwórczego, rzadziej natomiast pacjentów z nowotworami głowy, szyi i płuca. Istotne znaczenie ma wiek – młodsi chorzy, poniżej 30. r.ż., gorzej odpowiadają na leczenie przeciwwymiotne. Ponadto są bardziej narażeni na reakcje dystoniczne, związane z przyjmowaniem leków o działaniu przeciwdopaminowym, dlatego częściej stosuje się u nich leki z grupy antagonistów receptora 5-HT₃. Kolejnym istotnym czynnikiem jest płeć – kobiety gorzej odpowiadają na leczenie przeciwwymiotne (prawdopodobnie związane jest to z większą wrażliwością na analgetyki opioidowe, cytostatyki i inne leki, z rodzajem nowotworu oraz czynnikami hormonalnymi), zwłaszcza jeśli miały nasilone NiW w czasie ciąży. Korzystnym czynnikiem w leczeniu NiW jest nadmierne spożywanie alkoholu w przeszłości lub obecnie (powyżej 100 g dziennie przez dłuższy czas), co powoduje lepsze efekty leczenia przeciwwymiotnego w tej grupie chorych. Nasilone NiW podczas poprzednio stosowanej chemioterapii i radioterapii zwiększają ryzyko uzyskania gorszej odpowiedzi na leczenie obecnie. I odwrotnie – brak nasilonych NiW przy poprzednim leczeniu zwiększa szanse na to, że nie wystąpią również obecnie. Dobry stan ogólny chorego oraz motywacja do leczenia zmniejszają ryzyko wystąpienia NiW. Należy również brać pod uwagę schorzenia współistniejące, interakcje środków przeciwwymiotnych z innymi lekami, a w leczeniu, oprócz wymienionych czynników, uwzględnić terapię skojarzoną kilkoma antyemetykami oraz preferować leki podawane drogą doustną.

Podział nudności i wymiotów wywołanych cytostatykami

Ostre – pojawiają się i ustępują w ciągu pierwszej doby po zastosowaniu chemioterapeutyku (najczęściej z największym nasileniem ok. 5-6 godzin od rozpoczęcia podawania cytostatyków); dominuje patomechanizm związany z efektem serotoniny.

Późne – występują w czasie 24-120 godzin po zakończeniu chemioterapii; patomechanizm związany jest prawdopodobnie z wpływem substancji P.

Przedłużone – występują w okresie od 120 godzin do kilkunastu dni po podaniu chemioterapii.

Wyprzedzające – pojawiające się przed kolejnym podaniem leków cytostatycznych.

Przebijające – krótkotrwałe incydenty NiW, pomimo stosowanego leczenia.

Oporne – występują pomimo zastosowania właściwego leczenia NiW.