Lizaty bakteryjne – skuteczność kliniczna preparatów immunostymulujących oparta na EBM

Gdy zakażenia dróg oddechowych nawracają, podawane antybiotyki są mało skuteczne, a leki wziewne nie przynoszą poprawy lub w pełni nie kontrolują objawów chorobowych, rodzi się myśl o zastosowaniu preparatu „poprawiającego odporność”. Lizaty bakteryjne ogólnie różnią się w niewielkim stopniu składem antygenów bakteryjnych, obejmującym antygeny takich bakterii, jak: S. pneumoniae, Str. pyogenes (GABHS), S. viridans, H. influenzae, N. catharalis, K. pneumoniae, K. ozoanae, S. aureus. Istnieje kilka systematycznych przeglądów piśmiennictwa z metaanalizą dotyczącą oceny skuteczności klinicznej lizatów bakteryjnych.^27-28

Najstaranniej wykonany przegląd autorstwa Del Rio Nawarro i wsp., opublikowany przez Cochrane Collaboration w 2006 roku (i uaktualniony w 2011 roku),²⁷ wyłonił 24 randomizowane badania kliniczne z zastosowaniem lizatów w nawracających zakażeniach dróg oddechowych (przeziębienie, grypa, zapalenie gardła i migdałków, zapalenie ucha środkowego, zapalenie oskrzeli) w porównaniu z placebo u dzieci. W grupie ponad 4000 dzieci odnotowano zmniejszenie o 40% częstości zakażeń (95% PU od -46,37 do -31,31).²⁷ Jak jednak podkreślają autorzy, do uzyskanych wyników należy podchodzić ostrożnie, wskazując na dalszą potrzebę przeprowadzenia prawidłowo zaplanowanych dużych wieloośrodkowych badań klinicznych.

Druga metaanaliza, opublikowana przez zespół Mario Cazzoliego z uniwersytetu w Rzymie, analizowała skuteczność tzw. lizatów mechanicznych (polyvalent mechanical bacterial lysate, PMBL) w prewencji częstych zakażeń układu oddechowego.²⁹ W 15 randomizowanych badaniach klinicznych (2557 pacjentów) odnotowano istotne zmniejszenie liczby zakażeń. W poddanej analizie podgrupie dzieci (n=345) lizat mechaniczny wykazał największą skuteczność, a ryzyko nawracających zakażeń zmniejszyło się ponad dwukrotnie (RR -2,204; 95% PU od -3,260 do -1,147).²⁹

Lizat bakteryjny – który wybrać

Nie ma dotychczas wiarygodnych badań porównujących skuteczność poszczególnych preparatów. W razie niepowodzenia klinicznego nie zachęca się do stosowania kolejnego preparatu, ale zweryfikowania przyczyny częstych zakażeń (interwencja w zakresie tzw. zdrowego stylu życia).

Bezpieczeństwo stosowania lizatów bakteryjnych i potencjalne zagrożenia

Niewiele jest badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania lizatów bakteryjnych. W jednej z prac oceniano ryzyko autoimmunizacji w grupie pacjentów z izolowanym niedoborem IgA podczas czteroletniej obserwacji.³⁰ W tej grupie dzieci nie zaobserwowano zwiększonego ryzyka autoimmunizacji w porównaniu do grupy otrzymującej placebo.

Inne poważne zagrożenia wynikające z leczenia tą grupą preparatów (np. ostre śródmiąższowo-cewkowe zapalenie nerek) mają charakter kazuistyczny³¹ i, jak dotąd, nie zostały potwierdzone w innych badaniach.²⁷

Preparaty roślinne

Jeżówka

Roślinne preparaty „na odporność”, sprzedawane jako leki bez recepty, cieszą się ogromną popularnością. Preparaty jeżówki (Ecchinacea sp.) są najchętniej przyjmowanymi lekami ziołowymi stosowanymi przez około 40% osób sięgających po preparaty immunostymulujące sprzedawane bez recepty. Mała liczba wiarygodnych dowodów na temat skuteczności jeżówki i liczne wątpliwości metodologiczne dotychczasowych badań nakazują rezerwę w rekomendowaniu preparatów jeżówki w zapobieganiu nawracającym zakażeniom układu oddechowego u dzieci. Podobny pogląd wyrażają Linde i wsp. w dobrze wykonanym pod względem metodologicznym systematycznym przeglądzie z metaanalizą.³² Autorzy pracy w podsumowaniu zalecają ostrożność w stosowaniu jeżówki w leczeniu immunostymulującym u dzieci.

Pozostałe preparaty roślinne, homeopatyczne oraz inne leki

Obecnie brakuje wiarygodnych danych naukowych mogących usprawiedliwiać stosowanie preparatów aronii, aloesu, żywotnika, grapefruita czy też innych preparatów ziołowych jako immunostymulujących. Powracają również takie preparaty, jak inozyna pranobeks, której skuteczność nigdy nie została potwierdzona w badaniach in vivo, znajdując obecnie jedynie zastosowanie jako lek przeciwwirusowy w dermatologii, np. w leczeniu brodawczaków.³³ Preparaty grasicy, również niegdyś popularne i dość dobrze sprawdzone w badaniach in vitro, nie doczekały się oceny skuteczności klinicznej w randomizowanych badaniach klinicznych kontrolowanych placebo z podwójnie ślepą próbą.

Podobnie nie dysponujemy „twardymi” danymi mogącymi potwierdzić skuteczność immunomodulacyjną β-glukanu (związku chemicznego pochodzącego z pewnych rodzajów grzyba – boczniaka). Próby przełożenia wyników opublikowanych badań z zakresu chirurgii jamy brzusznej na zastosowanie tego związku w zapobieganiu bądź leczeniu zakażeń dróg oddechowych dotychczas nie spełniły pokładanej w nim nadziei.³⁴

Podobnie należy ocenić działanie dwóch popularnych w Europie preparatów homeopatycznych: Engystolu i Lymphomyosotu. W przypadku pierwszego z nich większość badań dotyczy skuteczności preparatu w warunkach in vitro, a dostępne badanie obserwacyjne budzi wątpliwości metodologiczne. Brak wiarygodnych badań świadczących o skuteczności dotyczy również innych, niewymienionych w pracy preparatów „na odporność”.

Przeciwwskazania do stosowania preparatów immunostymulujących

Przeciwwskazaniami do stosowania preparatów immunostymulujących są następujące sytuacje kliniczne: niedobory immunologiczne, choroby autoimmunizacyjne, czynna gruźlica, choroba reumatyczna, układowe choroby tkanki łącznej, nowotwory, ostre choroby zakaźne, niewydolność krążeniowo-oddechowa, ciąża (nie ma natomiast przeciwwskazań do stosowania preparatów w okresie laktacji).

Zdrowy tryb życia

Czynniki środowiskowe, których wpływ na zdrowie dziecka wydaje się z pozoru oczywisty (np. mycie rąk, unikanie dymu tytoniowego, zdrowe odżywianie) powinny być przedyskutowane z rodzicami dziecka podczas wizyty lekarskiej (tab. 1). Poniżej przedstawiono aktualny stan wiedzy na ten temat.³⁴