• Dorośli: 800-1000 IU/24 h od października do marca lub przez cały rok, jeśli w miesiącach letnich brakuje odpowiedniej syntezy skórnej, oraz >65 roku życia

• Ciąża i laktacja 800-1000 IU/24 h od II trymestru ciąży, o ile nie jest zapewniona odpowiednia podaż z diety i/lub synteza skórna; optymalnie pod kontrolą stężenia 25OHD, kalcemii i kalciurii.

Dobowe zapotrzebowanie na wapń (800-1000 mg) i witaminę D (400 IU) dla dzieci od 1 do 3 roku życia włącznie zapewnia dieta odpowiadająca 400 ml mleka, 150 g jogurtu oraz 30 g żółtego sera.¹⁴

Witamina D budzi szczególne zainteresowanie jako potencjalny immunostymulator. Jak dotąd istniejące dane są skąpe; opublikowano jedyną pracę oceniającą suplementację witaminą D w ochronie przed sezonowym zakażeniem wirusowym. W badaniu tym suplementacja witaminy D w sezonie grypowym zmniejszyła ryzyko zachorowania na tę chorobę u 430 dzieci, a względne ryzyko (RR) zachorowania wynosiło 0,58; 95% przedział ufności (PU) 0,34-0,99 i wynik znajdował się na granicy istotności statystycznej.¹⁵ Obecnie, gdy prawie każde dziecko w okresie jesienno-zimowym otrzymuje profilaktycznie witaminę D zgodnie z wytycznymi konsultanta krajowego w dziedzinie pediatrii,¹³ ostateczne rozstrzygnięcie, czy witamina D wpływa na zmniejszenie częstości zakażeń wirusowych, ma drugorzędne znaczenie.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe i tran

Niezwykle popularną domową metodą mającą służyć wzmacnianiu odporności w wielu krajach europejskich jest podawanie dzieciom tranu. Tradycja obecności tego oleju rybnego jest długa, gdyż pierwotnie służył on jako nieocenione naturalne źródło witamin A i D. Ponadto przypisywano mu wiele korzystnych właściwości, łącznie z immunostymulującymi. Niestety, jak dotychczas istnieją jedynie pojedyncze doniesienia, niestanowiące jednak wiarygodnego uzasadnienia dla jego stosowania w nieswoistej stymulacji odporności, ale tran i wielonienasycone kwasy tłuszczowe mogą być stosowane w dawce równoważnej zalecanej dawki witaminy D zależnej od wieku.¹³

Witamina C i inne witaminy

Wiarę w profilaktyczną aktywność witaminy C zakończył systematyczny przegląd piśmiennictwa z metaanalizą, przygotowany w 2007 roku przez Douglasa i wsp.¹⁶ W analizie 30 badań (11 350 uczestników) nie odnotowano korzystnego wpływu na częstość występowania, czas trwania ani nasilenie objawów przeziębienia w populacji ogólnej (RR 0,97; 95% PU 0,94-1,00).¹⁶ W świetle wyżej cytowanych badań brakuje jednoznacznych wskazań dla profilaktycznego podawania witamin C lub jakichkolwiek innych witaminowych suplementów diety w celu zapobiegania zakażeniom u dzieci.

Pierwiastki śladowe

Takie pierwiastki, jak cynk, selen, żelazo czy wapń mają znaczący udział w sprawnym przebiegu procesów immunologicznych. Ich wystarczającym źródłem jest prawidłowa dieta. Niedobory zdarzają się niezwykle rzadko u dzieci, z wyjątkiem niedoboru żelaza. W każdym przypadku suplementacja pierwiastkami śladowymi powinna być monitorowana ich stężeniem w surowicy.¹⁷

Probiotyki

Kiedy lekarz powinien zalecać probiotyki?

Ostra biegunka u dzieci to jedyne udowodnione badaniami klinicznymi wskazanie do podawania probiotyków. Eksperci World Gastroenterology Organisation (WGO) potwierdzają, że probiotyki skracają czas trwania ostrej biegunki, głównie spowodowanej rotawirusami.¹⁸ European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN) zaleca wspomaganie leczenia ostrej biegunki u dzieci szczepami probiotycznymi poddanymi badaniom klinicznym (Lactobacillus rhamnosus GG, Saccharomyces boulardii).

Brak rekomendacji dla innych wskazań spowodowany jest przede wszystkim niewystarczającą liczbą badań klinicznych o najwyższym stopniu referencyjności (randomizowanych z podwójnie ślepą próbą, kontrolowanych placebo), które pozwalają na ocenę opublikowanych wyników w postaci metaanaliz, sformułowanie wniosków i określenie jednolitego stanowiska.

Należy podkreślić, że opinie o wpływie probiotyków na zmniejszenie liczby zakażeń, łagodzenie chorób autoimmunizacyjnych czy zmniejszenie objawów alergii wyrażane są przez osoby niezwiązane z medycyną, a wyrwane często z kontekstu zdania wprowadzają chaos i pozbawiają możliwości racjonalnych działań w zakresie ich stosowania. Tak definiowane pożyteczne właściwości szczepów probiotycznych spowodowały, że koncerny spożywcze rozpoczęły głośne kampanie marketingowe swoich potencjalnie skutecznych jogurtów wzbogacanych o pałeczki kwasu mlekowego.

Ostatnie lata zaowocowały kilkoma dobrze przeprowadzonymi badaniami klinicznymi wykazującymi umiarkowaną skuteczność probiotyków w zapobieganiu zakażeniom dróg oddechowych u dzieci.^20,21 Wyniki tych oraz wielu innych prac zostały poddane metaanalizie autorstwa Hao i wsp., którzy wykazali, że u osób przyjmujących probiotyki występuje mniejsze ryzyko częstych epizodów zakażeń układu oddechowego (RR 0,53; 95% PU 0,36-0,80) oraz mniejsze zużycie antybiotyków.²² Niestety, powyższa praca charakteryzuje się licznymi mankamentami metodologicznymi (porównywanie różnych szczepów probiotycznych, znaczna heterogeniczność badań), dlatego obecnie trudno formułować wiarygodne zalecenia kliniczne w tym zakresie.

Probiotyki w chorobach alergicznych

Opublikowane w listopadzie 2012 roku stanowisko ekspertów World Allergy Organization stwierdza, że na obecnym etapie badań klinicznych i opracowanych metaanaliz brakuje podstaw naukowych do stosowania probiotyków zarówno w prewencji alergii, jak i wspomaganiu leczenia chorób alergicznych.²³ Autorzy stanowiska podkreślają potrzebę dalszych badań, ze szczególnym uwzględnieniem definicji grupy docelowej (alergia IgE-zależna, IgE-niezależna, grupy ryzyka rozwoju alergii, fenotyp choroby), wyboru szczepów probiotycznych, dawki, długości trwania suplementacji. Znamienny jest również fakt odmiennego działania tego samego szczepu w różnych populacjach, co może wynikać z różnic w składzie mikrobioty jelitowej zależnej od diety, rodzaju porodu, stosowania antybiotyków czy położenia geograficznego. Wskazują na to kontrowersyjne wyniki badań z użyciem szczepu Lactobacillus rhamnosus GG. Pozytywne wyniki kliniczne (zmniejszenie ryzyka rozwoju AZS do 7 roku życia oraz poprawa stanu klinicznego ocenianego wg indeksu SCORAD [scoring atopic dermatitis] u dzieci z atopowym zapaleniem skóry) uzyskano jedynie w grupie pacjentów z krajów skandynawskich. Żadnej skuteczności nie obserwowano w populacji holenderskiej, a w populacji niemieckiej prewencyjne podawanie probiotyku zwiększało zachorowalność na powtarzające się (≥5 w roku) spastyczne zapalenie oskrzeli w porównaniu do grupy kontrolnej.²⁴ Badania składu mikroorganizmów zasiedlających przewód pokarmowy po podaniu Lactobacillus rhamnosus GG potwierdziły, że szczep ten odmiennie moduluje mikrobiotę jelitową u niemowląt fińskich i niemieckich.²⁵

Bezpieczeństwo stosowania probiotyków

Stosując probiotyki, należy pamiętać, że są to żywe bakterie. Nie ma doniesień o niepożądanych działaniach probiotyków u dzieci, nawet u noworodków z małą masą urodzeniową ciała. Wymagana jest daleko idąca ostrożność u dzieci z ciężkimi niedoborami odporności, u pacjentów często hospitalizowanych i leczonych immunosupresyjnie, szczególnie po ciężkich zabiegach chirurgicznych, u których wykazano obecność w posiewach krwi bakterii z rodzaju Lactobacillus. Stwierdzono również wzrost śmiertelności w grupie dorosłych chorych na ostre zapalenie trzustki, którym sondą dojelitową podawano duże dawki mieszaniny kilku szczepów probiotycznych.²⁶