1. Kaszel trwający co najmniej 2 tygodnie bez innej ewidentnej przyczyny
2. Jedno z następujących: napady kaszlu, „pianie” (whoop) na wdechu, wymioty po kaszlu oraz – jedynie u niemowląt – bezdechy z sinicą lub bez niej.

Podobnie zdefiniowane jest kliniczne rozpoznanie krztuśca wg WHO (wśród kryteriów nie ujęto bezdechów u niemowląt).²⁴ W badaniu przeprowadzonym w grupie 330 dzieci z kaszlem trwającym co najmniej 2 tygodnie oceniono wartość klinicznej definicji WHO w rozpoznawaniu krztuśca. Czułość wynosiła 95%, natomiast swoistość 15%.¹³ Należy jednak zaznaczyć, że badanie prowadzono w Iranie, dlatego jego wyników nie można bezpośrednio przenieść na polską populację.

Potwierdzone rozpoznanie krztuśca jest definiowane jako kaszel o dowolnej długości trwania w połączeniu z izolacją B. pertussis w badaniu mikrobiologicznym.

Kliniczne rozpoznanie krztuśca oraz dodatni wynik badania PCR lub kontakt z osobą z potwierdzonym rozpoznaniem można traktować jak pewne rozpoznanie.

Leczenie

Antybiotykoterapia

Antybiotykoterapia (według CDC)^22,25,26 łagodzi przebieg choroby, jeśli jest zastosowana wcześnie – w fazie nieżytowej. Niestety w praktyce z powodu niecharakterystycznych objawów krztusiec rzadko rozpoznawany jest na tym etapie. Późniejsze stosowanie antybiotyku prawdopodobnie nie wpływa na przebieg choroby, skraca jednak okres zakaźności do 5 dób. W leczeniu krztuśca stosuje się antybiotyki makrolidowe, głównie klarytromycynę i azytromycynę (erytromycynę cechuje mniej wygodny schemat dawkowania i większe ryzyko działań niepożądanych). Wszystkie antybiotyki stosowane w krztuścu są przeciwwskazane u osób, u których występuje wydłużony odstęp QTc.

Tabela 1. Zasady antybiotykoterapii krztuśca wg CDC

Zasady antybiotykoterapii wg CDC przedstawiono w tabeli 1.

Objawowe leczenie krztuśca

Obecnie nie dysponujemy lekiem o udowodnionym działaniu łagodzącym objawy krztuśca. W metaanalizie bazy danych Cochrane nie znaleziono wiarygodnych dowodów skuteczności leków przeciwhistaminowych, salbutamolu, glikokortykosteroidów systemowych ani toksyny przeciwkrztuścowej.²⁷

Profilaktyka

Szczepienie przeciw krztuścowi

Szczepienie jest najbardziej efektywną formą profilaktyki i w Polsce należy do obowiązkowych.

Szczepienia podstawowe przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi są wykonywane za pomocą szczepionki błoniczo-tężcowo-krztuścowej trzykrotnie w odstępach 6-8 tygodni (rozpoczynając od 7-8 tygodnia życia) oraz czwarty raz w 2 roku życia. Program Szczepień Ochronnych na 2017 rok w Polsce (PSO) zakłada wykonanie szczepień podstawowych szczepionką pełnokomórkową.²⁸ Dopiero u dzieci z trwałymi przeciwwskazaniami do szczepienia szczepionką z pełnokomórkowym komponentem krztuśca oraz u dzieci urodzonych przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową poniżej 2500 g PSO zakłada użycie do szczepień podstawowych szczepionki błoniczo-tężcowo-krztuścowej z bezkomórkowym komponentem krztuścowym (DTaP). Szczepienia przypominające wykonywane są w 6 oraz 14 roku życia i w tych grupach wiekowych szczepionką zalecaną według PSO jest preparat z bezkomórkowym komponentem krztuśca. W pozostałych krajach Europy rekomendowane i finansowane z budżetu państwa jest każdorazowe szczepienie preparatem bezkomórkowym.²⁹

W grupie dorosłych zaleca się wykonywanie szczepień przypominających raz na 10 lat szczepionką ze zmniejszoną zawartością komponentu krztuścowego (Tdap).^28,30 Takie postępowanie chroni zarówno osoby zaszczepione, jak i przebywające z nimi dzieci. Szczególne znaczenie ma immunizacja osób zawodowo kontaktujących się z dużą liczbą dzieci – pracowników służby zdrowia oraz żłobków i przedszkoli.

Ciężarne powinny otrzymać dawkę przypominającą między 27 a 36 tygodniem, każdej ciąży.³⁰ Matczyne przeciwciała IgG przenikając przez łożysko, chronią dziecko, zanim zdąży ono wytworzyć własną odporność poszczepienną. Ponadto szczepienie matki zmniejsza ryzyko wystąpienia u niej infekcji B. pertussis i zarażenia dziecka.

Szczepienia powinny przebiegać zgodnie z zalecanym schematem również u osób po potwierdzonym przebyciu krztuśca.³¹

Profilaktyka poekspozycyjna

W ramach profilaktyki poekspozycyjnej stosowane są takie same antybiotyki, w takich samych dawkach i o identycznym czasie stosowania jak w leczeniu infekcji B. pertussis. Największą skuteczność osiąga się, rozpoczynając profilaktyczną antybiotykoterapię do 21 dni od początku kaszlu u osoby będącej potencjalnym źródłem zakażenia.