Dzieci urodzone między 34 a 37 tygodniem ciąży są bardziej narażone na ciężki przebieg zakażeń układu oddechowego w pierwszych latach życia. Stwierdzono, że znacznie częściej wymagają one hospitalizacji z powodu zakażenia RSV (57/1000) w porównaniu z dziećmi urodzonymi w fizjologicznym terminie porodu (30/1000).¹⁹ Wykazano także, że znacznie częściej stwierdza się w tej grupie nawracające świsty oraz rozpoznaje się astmę oskrzelową wczesnodziecięcą,²⁰ choć w tym ostatnim przypadku doniesienia są sprzeczne i w niektórych badaniach nie wykazano zwiększonej zapadalności.²¹

Dane dotyczące odległej oceny czynnościowej dzieci urodzonych między 34 a 37 tygodniem ciąży pochodzą przede wszystkim z badań przekrojowych. W większości z nich stwierdzano utrzymujące się zmniejszenie parametrów objętości wentylacji (FEV₁, FEV₁/FVC) u dzieci urodzonych przedwcześnie.²²

Inne odległe powikłania wcześniactwa związane z układem oddechowym

Dzieci urodzone przedwcześnie, zwłaszcza z dysplazją oskrzelowo-płucną, stanowią grupę zwiększonego ryzyka rozwoju powikłań dotyczących dużych (centralnych) dróg oddechowych. Należą do nich: nabyta tracheobronchomalacja, uszkodzenie okolicy krtani (w tym podgłośniowe zwężenie krtani), zwężenie tchawicy i oskrzeli (w tym spowodowane przez tworzenie się ziarniny).

Choć nabyta tracheobronchomalacja wtórna do przedłużonej wentylacji mechanicznej była znacznie częściej rozpoznawana u dzieci z tzw. klasyczną postacią dysplazji oskrzelowo-płucnej, obecnie również bywa opisywana.²³ Nadmierna podatność ściany dużych oskrzeli i zwiększona tendencja do zapadania się ich światła pod wpływem dodatniego ciśnienia w klatce piersiowej wynika z przedłużonej intubacji, urazu ciśnieniowego, a także przewlekłego stanu zapalnego związanego ze zwiększonym ryzykiem zakażenia w trakcie wentylacji mechanicznej. U dziecka z nasiloną wiotkością tchawicy i/lub oskrzeli obserwuje się nawracające zakażenia dolnych dróg oddechowych, kaszel, a także napady duszności przebiegające często z sinicą. Objawy nasilają się w trakcie niepokoju. Towarzyszą im zjawiska osłuchowe występujące głównie w fazie wydechu (świsty, furczenia). Świst związany z wiotkością tchawicy i oskrzeli charakteryzuje się mniejszą częstotliwością i często monofoniczną postacią, co odróżnia go od bardziej melodyjnego świstu typowego dla zwężenia obwodowych dróg oddechowych. Charakterystyczny jest brak poprawy, a często nawet nasilenie duszności po zastosowaniu wziewnych leków rozszerzających oskrzela. Rozpoznanie można ustalić na podstawie dynamicznej oceny dróg oddechowych w trakcie badania fiberobronchoskopowego. U większości dzieci z wiekiem obserwuje się regresję objawów, w miarę dojrzewania struktur chrzęstnych dużych dróg oddechowych. W leczeniu dzieci z tracheobronchomalacją stosuje się metody farmakologiczne (agoniści receptorów muskarynowych), nieinwazyjną wentylację dodatnim ciśnieniem oraz – w przypadku bardzo nasilonych objawów – metody interwencyjne.²⁴

Przedłużona intubacja i wentylacja mechaniczna u dzieci urodzonych przedwcześnie stanowią istotne czynniki ryzyka uszkodzeń struktur krtani, w tym strun głosowych i okolicy podgłośniowej.²⁵ Wykazano, że jatrogenne zwężenie okolicy podgłośniowej krtani występuje u 12-37% dzieci urodzonych przedwcześnie wymagających wentylacji mechanicznej. Nasilenie objawów klinicznych zależy od stopnia zwężenia. U dzieci z łagodnym zwężeniem obserwuje się objawy tylko w niepokoju lub w trakcie wysiłku, zaś im większy stopnień zwężenia, tym większa duszność wdechowa u dziecka. Do typowych objawów należą stridor wdechowy oraz zwiększona podatność na ciężki przebieg zakażeń górnych dróg oddechowych. Każde dziecko urodzone przedwcześnie, u którego obserwuje się stridor między okresami infekcji dróg oddechowych, wymaga oceny endoskopowej. W przypadku występowania bardzo nasilonych objawów bywa konieczne założenie tracheostomii.²⁶

Kolejnym powikłaniem związanym z przedłużoną wentylacją mechaniczną u dzieci urodzonych przedwcześnie jest zwężenie dolnych dróg oddechowych (tchawicy, oskrzeli), wynikające z tworzenia się odczynowej ziarniny. W wyniku zwężenia może dochodzić do nadmiernego rozdęcia obwodowej części płuca w związku z powstaniem mechanizmu pułapki powietrznej. Natomiast całkowite zablokowanie przepływu powietrza na wdechu i wydechu może prowadzić do rozwoju niedodmy. Należy zaznaczyć, że częstość tego powikłania znacznie się zmniejszyła wraz z ograniczeniem praktyki głębokiego odsysania dolnych dróg oddechowych.

Podsumowanie

Postęp opieki neonatologicznej w ciągu ostatnich 40 lat wpłynął na zmianę obrazu klinicznego odległych powikłań płucnych wcześniactwa, ale nie zaobserwowano wyraźnego zmniejszenia częstości występowania najcięższego z nich, czyli dysplazji oskrzelowo-płucnej. Opieka nad niemowlęciem z BPD powinna być wielokierunkowa i obejmować odpowiednie żywienie, szeroko rozumianą profilaktykę, uważną obserwację oraz skuteczne leczenie w przypadku zaostrzenia płucnego. U większości niemowląt z dysplazją oskrzelowo-płucną obserwuje się stopniową poprawę stanu klinicznego i regresję nasilenia objawów, następstwa związane z upośledzeniem czynności płuc mogą być jednak długofalowe i sięgać nawet w dorosłość. Należy pamiętać, że również dzieci urodzone przedwcześnie, które nie spełniają kryteriów rozpoznania BPD, niezależnie od wieku płodowego stanowią grupę ryzyka zwiększonej częstości występowania chorób układu oddechowego.