AIT nie jest wskazana w celu zapobiegania rozwojowi alergii u dzieci z dodatnimi wynikami testów skórnych lub swoistych IgE we krwi, jeśli nie wykazano korelacji między narażeniem na dany alergen a wystąpieniem objawów klinicznych (świadczy to wyłącznie o uczuleniu układu immunologicznego). Leczenie nie jest zalecane także u dzieci z ujemnymi wynikami testów w kierunku obecności swoistych przeciwciał IgE, o ile wyniki prób prowokacji donosowej z danym alergenem nie potwierdzają rozpoznania miejscowego alergicznego nieżytu nosa (w tym przypadku wyniki badań sIgE we krwi i w testach skórnych będą ujemne).

Sposoby prowadzenia immunoterapii alergenowej^5,8-10

Drogi podania alergenu

Wybór metody AIT (podskórna vs podjęzykowa) powinien uwzględniać indywidualną sytuację dziecka (ciężkość choroby alergicznej, lęk przed wstrzyknięciami, możliwość ograniczenia częstości wizyt u lekarza, sytuację materialną rodziny). AIT podjęzykową zaleca się u pacjentów z łagodniejszymi, stabilnymi objawami choroby (wskazanie to dotyczy zwłaszcza astmy), tak aby uniknąć wątpliwości rodziców/opiekunów co do aplikacji AIT w razie zaostrzeń. Również rodzaj alergenu determinuje drogę podania AIT.

Szczepionki zawierające alergeny wziewne można podawać zarówno podskórnie, jak i podjęzykowo, natomiast szczepionki zawierające jady owadów – tylko drogą podskórną.

Istnieje możliwość doustnego stosowania AIT w alergii pokarmowej. W niektórych badaniach zasugerowano także podawanie szczepionek alergenowych do węzłów chłonnych lub naskórkowo. Jednak żadna z tych form immunoterapii nie jest jeszcze zalecana w praktyce klinicznej.

Rodzaje szczepionek

Tabela 3. Dostępne w Polsce preparaty do immunoterapii alergenowej oraz sposoby ich modyfikacji

 W Polsce i w innych krajach europejskich w AIT wykorzystuje się szczepionki niemodyfikowane (np. preparaty stosowane w immunoterapii podjęzykowej i na jady owadów błonkoskrzydłych), szczepionki typu dépôt (modyfikowane fizycznie za pomocą wodorotlenku glinu lub tyrozyny w celu uzyskania efektu przedłużonego uwalniania alergenu) i alergoidy (alergen jest w nich modyfikowany chemicznie aldehydem; tab. 3). W preparatch typu dépôt powolne uwalnianie alergenu zwiększa bezpieczeństwo leczenia i pozwala wydłużyć okres pomiędzy kolejnymi wstrzyknięciami. Wyciągi zmodyfikowanych chemicznie alergenów (alergoidy) także charakteryzują się wysokim bezpieczeństwem poprzez mniejszą zdolność do aktywacji komórek efektorowych w mechanizmie zależnym od IgE (mniejsza alergogenność [kryterium bezpieczeństwa] przy zachowanej immunogenności [kryterium skuteczności]). Trwają prace nad szczepionkami zawierającymi alergeny rekombinowane, których zaletą jest jeszcze większe bezpieczeństwo niż w przypadku alergoidów. Prowadzone są też badania nad nowymi technologiami alergenów stosowanych w szczepionkach oraz nad nowymi adiuwantami. Ich celem jest zmniejszenie alergogenności szczepionki przy zachowaniu jej maksymalnej immunogenności.

Szczepionki alergenowe wykorzystywane w SCIT mają postać roztworów, a preparaty do SLIT mają postać kropli lub tabletek rozpuszczających się pod językiem. Szczepionki należy przechowywać zgodnie z zaleceniami producenta: preparaty do SCIT należy trzymać w temperaturze 4°C, a szczepionki do SLIT w okresie ich stosowania – w temperaturze pokojowej.

Wybór alergenów

Szczepionka powinna zawierać tylko alergeny istotne klinicznie, to jest odpowiedzialne za najbardziej nasilone objawy chorobowe. Skład szczepionki może obejmować maksymalnie 3-4 alergeny. Przeciwwskazane jest łączenie w jednym składzie alergenów sezonowych z całorocznymi, jak również łączenie w jednym preparacie alergenów roztoczy kurzu domowego lub alergenów kota z alergenami innych grup, gdyż ich właściwości proteolityczne powodują inaktywację pozostałych alergenów.

Schematy immunoterapii alergenowej

Immunoterapia podskórna

Stosowanie szczepionki alergenowej rozpoczyna się od dawki początkowej, którą następnie stopniowo się zwiększa aż do osiągnięcia docelowej dawki podtrzymującej, podawanej w regularnych odstępach czasu według zaleceń producenta. W praktyce przyjmuje się, że dawka podtrzymująca to największa dawka zalecana przez wytwórcę. Dawkowanie AIT u dzieci nie różni się od dawek zalecanych u dorosłych.

W odniesieniu do immunoterapii alergenami inhalacyjnymi dawkę początkową podaje się według protokołu konwencjonalnego – dawki alergenu stopniowo się zwiększa co 1-2 tygodnie. U dzieci, inaczej niż u dorosłych, brak rejestracji skróconej fazy leczenia początkowego. W SCIT po osiągnięciu docelowej dawki podtrzymującej kolejne dawki podaje się z reguły co 4-6 tygodni.

Immunoterapia podjęzykowa

Szczepionkę w postaci kropli lub tabletek podaje się pod język według schematu zalecanego przez producenta. Preparaty dzieli się na te, w których stosowaniu uwzględnia się dawkę początkową i dawkę podtrzymującą, oraz na takie, w których przypadku lek od początku podaje się w stałej dawce. Lek aplikuje się codziennie lub co 2 dzień, zależnie od wskazań producenta.

Szczepionki stosowane w immunoterapii zarówno podskórnej, jak i podjęzykowej można podawać w systemie przedsezonowym lub całorocznym. Wybór zależy przede wszystkim od rodzaju alergenu. W szczycie nasilenia dolegliwości alergicznych u dziecka leczonego SCIT, rzadziej SLIT, może zajść konieczność czasowej redukcji dawki.