Wprowadzenie idei potencjalności pozwala w przejrzysty sposób prześledzić możliwe konflikty interpersonalne, a także ich źródło systemowe (DIA). Znaczna różnica w nadawanej ważności oraz rozumieniu poszczególnych potencjalności leży u podstaw większości konfliktów interpersonalnych, systemowych czy transkulturowych. Do analizy źródeł aktualnych konfliktów oraz otwarcia refleksji nad konfliktem podstawowym pacjenta służy m.in. arkusz analizy różnicowej (tab. 2 i 3). Jest on narzędziem podlegającym elastycznej modyfikacji umożliwiającej uwzględnienie przez terapeutę aktualnych potrzeb wynikających z procesu terapeutycznego. Istotność danej potencjalności dla osoby ważnej z punktu widzenia pacjenta jest przez niego oceniana subiektywnie z wykorzystaniem skali (+++ do – – –).

Tabela 2. Przykładowe wykorzystanie fragmentu arkusza analizy różnicowej (DIA) w pracy z pacjentem w kontekście interpersonalnym

Tabela 3. Przykładowe wykorzystanie fragmentu arkusza analizy różnicowej (DIA) w pracy z pacjentem w kontekście transgeneracyjnym

Model równowagi

Każdy człowiek rozkłada swoją codzienną aktywność życiową w 4 głównych obszarach: ciało, praca/osiągnięcia, kontakt, przyszłość/duchowość²⁰ (ryc. 3).

Rycina 3. Model równowagi¹⁶

Równowaga między energią włożoną w każdą z tych przestrzeni w naszym życiu stanowi wzorzec indywidualny danej osoby, uwarunkowany biologicznie, psychodynamicznie, systemowo i transkulturowo. W sytuacjach aktualnego konfliktu dochodzi do zmiany w rozkładzie aktywności w powyższych obszarach. Obserwujemy zarówno „ucieczkę od” danej przestrzeni (np. ucieczkę od kontaktów), jak i „ucieczkę do” danego wymiaru (np. ucieczkę do przestrzeni pracy). Refleksja nad modelem równowagi pacjenta, uważność na pojawiające się w nim zmiany pozwala na rozpoznanie dynamiki rozwoju konfliktów, rozpoznanie obszarów zasobnych, daje także wgląd w możliwe objawy oraz tło kulturowe pacjenta (tab. 4). Wykorzystanie modelu równowagi może stanowić podstawę do pracy psychoedukacyjnej czy wsparciowej w sytuacjach kryzysowych. Przykładowym zastosowaniem tego narzędzia jest schemat zarządzania stresem w sytuacji obecnej pandemii COVID-19 (ryc. 4)²¹.

Rycina 4. Konstruktywne działania w celu optymalizacji psychologicznych skutków ubocznych COVID-19 (© Dr. Ivan Kirillov, MD, PhD – za zgodą autora)²¹

Tabela 4. Wykorzystanie modelu równowagi w procesie psychoterapeutycznym

Wymiar psychodynamiczny

Dynamika intrapsychiczna została skonceptualizowana przez Peseschkiana w narracji teorii konfliktów. W PPT wyróżniamy 4 rodzaje konfliktów: konflikt aktualny, podstawowy, wewnętrzny i kluczowy²².

Chronologicznie, na linii życia, pierwszym kształtującym się konfliktem, leżącym u podstaw struktury osobowości, jest konflikt podstawowy. Jest to warunek „jeżeli..., to...” pomiędzy najbardziej akcentowaną systemowo i zinternalizowaną przez jednostkę potencjalnością wtórną a potencjalnością podstawową, która była językiem więzi w rodzinie generacyjnej pacjenta w pierwszych latach jego życia. Treść konfliktu podstawowego może zawierać w sobie uwarunkowanie każdej potencjalności podstawowej potencjalnością wtórną (tab. 1).

Najbardziej uświadamianym konfliktem, opisywanym przez pacjentów, jest konflikt aktualny. Jego treścią są bieżące wydarzenia przeżywane przez daną osobę, które konfrontują ją z konfliktem podstawowym. Jeżeli wypracowany w dzieciństwie i utrwalony kulturowo kompromis między potencjalnością wtórną i podstawową przestaje działać, wówczas na poziomie nieświadomym uruchamia się konflikt wewnętrzny. Jest to sytuacja, w której pacjent nie może pozostać wierny ani potencjalności wtórnej, ani podstawowej zawierającej się w konflikcie podstawowym. Zaczyna więc działać dynamika „ani…, ani...”.

Treść napięcia intrapsychicznego rozgrywającego się w przestrzeni konfliktu wewnętrznego może być albo uświadomiona na drodze otwartej konfrontacji z daną sytuacją, albo z wykorzystaniem różnych mechanizmów obronnych odsunięta od świadomego przeżywania. Na rodzaj odpowiedzi danego człowieka ma wpływ konflikt kluczowy, który może być rozwiązywany w mechanizmie „otwartości” albo „uprzejmości”. Dynamika konfliktu kluczowego jest typowa dla danej osoby. Wpływają na nią zarówno osobnicze właściwości temperamentalne, jak i przekaz systemowy (ryc. 5).

Rycina 5. Dynamika konfliktów

Przykład