Dr hab. med. Izabela Domitrz

Ból pleców (ang. backpain; łac. dorsalgia) jest to ból odczuwany po stronie grzbietowej, wzdłuż osi pionowej ciała.[1] Jest on niespecyficzny, związany ze schorzeniami kręgosłupa i rdzenia kręgowego lub układem kostno-mięśniowym z towarzyszącymi nerwami. To choroba cywilizacyjna i najczęstsza przyczyna wizyt u lekarza, nie tylko w ambulatorium, lecz także, a może nawet przede wszystkim w izbie przyjęć (IP) lub na szpitalnym oddziale ratunkowym (SOR). Na ból pleców, najczęściej w okolicy lędźwiowo-krzyżowej (L-S), ale również w odcinku piersiowym (Th), skarży się mniej więcej 80 proc. populacji ogólnej.[2]

Przeciążenie, narażenie na wibracje, brak aktywności fizycznej są czynnikami ryzyka zespołów korzeniowych w tych odcinkach kręgosłupa. Zalicza się do nich także nadużywanie alkoholu i palenie papierosów. Należy pamiętać jednak, że ból pleców nie jest jedynie konsekwencją zmian dyskopatyczno-zwyrodnieniowych kręgosłupa, ale też procesu nowotworowego – pierwotnego i przerzutowego, łagodnego i złośliwego – zaburzeń sercowo-naczyniowych, takich jak niedokrwienie np. serca lub rozwarstwienie szczególnie dużych naczyń.[3]

W zależności od lokalizacji bólu i wysokości procesu częstość występowania różnych schorzeń jest zmienna. Odcinek L-S jest predysponowany w pierwszej kolejności do zaburzeń korzeniowych na tle zmian dyskopatyczno-zwyrodnieniowych, ale w odcinku Th częściej przyczyną bólu są inne choroby. Nie wolno zapominać o możliwości istnienia guza, najczęściej o charakterze przerzutowym w lokalizacji związanej z wystąpieniem zespołu korzeniowego. Do struktur wrażliwych na ból zaliczamy:[4]

• okostną kręgów,
• oponę twardą,
• powierzchnie wyrostków stawowych górnych i dolnych,
• pierścień włóknisty krążka międzykręgowego,
• sploty żylne kręgowe,
• więzadła podłużne kręgosłupa.

W związku z tym proces chorobowy w ich obrębie może wpłynąć na odczuwane dolegliwości, nawet jeśli nie występuje bezpośredni ucisk na nerwy rdzeniowe.[5]

Sam ból może mieć dość różnorodny charakter. Inaczej opisywany jest ból spowodowany lokalnym podrażnieniem korzeni rdzeniowych lub nerwów obwodowych albo ich stanem zapalnym, inaczej – tzw. ból rzutowany z narządów wewnętrznych. Jest on częstą przyczyną bólu pleców i może to być główny, niejednokrotnie jedyny objaw poważnej choroby. Zmiany zlokalizowane w nadbrzuszu mogą wywoływać ból między odcinkiem piersiowym a lędźwiowym kręgosłupa. Choroby struktur dolnej części jamy brzusznej powodują ból rzutowany na odcinek lędźwiowy, gdy tymczasem choroby miednicy – na część krzyżową. Nie stwierdza się żadnych zmian lokalnych, a ból odczuwany jako głęboki i rozlany nie nasila się podczas wykonywania skłonów.

Proces patologiczny w krążkach międzykręgowych, pierścieniu włóknistym lub w stawach może powodować ucisk na korzeń nerwowy. Uszkodzenie korzeni nerwów rdzeniowych w przebiegu dyskopatii jest odczuwalne na całej długości nerwu, a właściwie adekwatnego dermatomu. Wzrost ciśnienia w jamie brzusznej (przez kaszel, kichanie, napięcie mięśni brzucha) może w przypadku takiego podłoża zespołu korzeniowego zwiększać ból.

Najczęściej (80 proc. przypadków) bóle korzeniowe występują w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, w następnej kolejności w odcinku szyjnym i najrzadziej w odcinku piersiowym. Bolesne bywają przykurcze mięśni posturalnych grzbietu jako konsekwencja nieprawidłowego ustawienia kręgosłupa przy objawach zespołów korzeniowych, ale też po nadmiernym wysiłku fizycznym. Ból ostry nie trwa dłużej niż 4 tygodnie. Najczęściej spowodowany jest urazem lub stanem zapalnym.

Przyczyny nagłego bólu pleców

Nagły ból pleców[6-8] występuje bardzo często i wtedy różnicujemy, czy przyczyną jest:

• przepuklina jądra miażdżystego,
• uraz/złamanie kręgu tej okolicy,
• krwiaki zaotrzewnowe,
• guzy (najczęściej przerzutowe) w tej okolicy,
• inny proces.
• Zespoły korzeniowe mogą powstawać na podłożu:
• spondylozy, w której występują zwyrodnienie granicznych krawędzi trzonów z obecnością wyrostków kostnych, zmiany jądra miażdżystego i pierścienia włóknistego oraz zwyrodnienie stawów,
• kręgozmyku, czyli przemieszczenia kręgu w stosunku do kręgu położonego poniżej.

Ich przyczyny mogą być następujące:

• choroby metaboliczne: osteoporoza, osteomalacja, cukrzyca, zaburzenia endokrynologiczne, szpiczak,
• guzy, np. przerzuty,
• infekcje, np. gruźlica.

Czasami objawy sugerujące chorobę korzenia mogą imitować inne choroby, np.:

• choroby naczyniowe, np. tętniaka aorty brzusznej,
• neuropatię, np. asymetryczną proksymalną cukrzycową neuropatię,
• uszkodzenia nerwów obwodowych.

Objawy kliniczne[6-8]

Charakterystycznymi objawami w zespołach korzeniowych są:

• miejscowy ból najczęściej z typowym promieniowaniem do odpowiedniego dermatomu,
• parestezje, ubytki czucia powierzchniowego wzdłuż zajętego dermatomu,
• zaburzenia zwieraczy przy uszkodzeniu odcinka L-S kręgosłupa,
• osłabienie lub brak odruchów fizjologicznych,
• osłabienie siły mięśniowej lub porażenie.