Wyjątkowo lekarz nie powinien rozpoczynać badania od zebrania wywiadu, lecz kontynuować obfite płukanie worka spojówkowego i mechanicznie oczyścić wszystkie powierzchnie oka patyczkiem z wacikiem lub pęsetą. Można w tym celu posłużyć się zestawem do kroplówek i płukać worek spojówkowy np. roztworem Ringera lub zrównoważonym roztworem soli fizjologicznej (BSS – balanced salt solution). Zaleca się płukanie gałki ocznej przez co najmniej 30 minut po założeniu rozwórki powiekowej i znieczuleniu worka spojówkowego kroplami, z użyciem do tego celu co najmniej 3 litrów płynu. Powinno się wywinąć powieki w celu dokładnego zbadania załamka górnego i dolnego worka spojówkowego.

Płukanie może być przerwane w chwili normalizacji pH (ok. 7), sprawdzanego w załamku spojówki papierkiem lakmusowym.

Jeżeli urazowi chemicznemu oka towarzyszą pęknięcia gałki ocznej, szycie rany wykonuje się po obfitym płukaniu, a nie przed nim.

Ból zgłaszany przez pacjenta i ciężkość oparzenia często są odwrotnie proporcjonalne. Brak bólu może wskazywać na bardzo ciężki uraz gałki ocznej, ponieważ uszkodzeniu mogły ulec wszystkie zakończenia nerwowe rogówki.

W lampie szczelinowej można ocenić stopień ciężkości oparzenia poprzez ocenę uszkodzeń rogówki i określenie odsetka niedokrwienia naczyń rąbka rogówki. Bada się również ostrość wzroku i ciśnienie wewnątrzgałkowe⁷.

Dalsze postępowanie zależy od stopnia oparzenia. Jego celami są:

• zatrzymanie rozwijającego się stanu zapalnego
• ułatwienie regeneracji nabłonka rogówki
• zapobieganie owrzodzeniu rogówki i jej bliznowaceniu
• ograniczenie penetracji substancji chemicznej do głębszych tkanek oka.

W mniej poważnych oparzeniach stosuje się miejscowo krople z kortykosteroidami i krople lub maść z antybiotykiem. Hospitalizacja nie jest konieczna. Pacjenci z cięższymi urazami najczęściej są przyjmowani do szpitala. Wymagają włączenia cykloplegików, kropli z kwasem askorbinowym, antybiotyków hamujących kolagenazę podawanych ogólnie (tetracykliny), częstego masażu załamków worka spojówkowego szklaną szpatułką i leczenia podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego. Celem takiego postępowania jest zapobieganie powstawaniu zrostów i zarastaniu załamków. Leczeniem pierwszego rzutu jest farmakoterapia, niektóre przypadki wymagają jednak interwencji chirurgicznych⁵.

Powikłaniami poważnych oparzeń gałki ocznej mogą być:

• utrata komórek macierzystych rąbka rogówki
• martwica tkanek
• jałowe owrzodzenie rogówki
• perforacja gałki ocznej
• zrosty spojówkowo-gałkowe
• bliznowacenie
• podwinięcie lub wywinięcie brzegu powiekowego
• uszkodzenia tęczówki i soczewki
• jaskra wtórna
• bielmo rogówki
• zanik gałki ocznej⁸.

W tabeli 1 podsumowano wpływ substancji chemicznych wywołujących oparzenia na tkanki oka i postępowanie po urazie. W tabeli 2 wymieniono substancje chemiczne najczęściej powodujące oparzenia chemiczne gałki ocznej z podziałem na substancje alkaliczne i kwasowe.

Tabela1. Wpływ kontaktu z substancjami chemicznymi na tkanki oka i postępowanie po urazie

Tabela 2. Substancje chemiczne najczęściej powodujące oparzenia chemiczne gałki ocznej

Ciało obce wewnątrzgałkowe

Jednym z groźniejszych stanów jest obecność ciała obcego wewnątrz gałki ocznej. Oprócz uszkodzenia mechanicznego, którego skutkiem może być krwotok, przedarcie siatkówki, ciało obce może działać toksycznie na różne struktury gałki ocznej (żelazica, miedzica), odkładając się w soczewce czy siatkówce, ale przede wszystkim może być powodem rozwijającego się w ok. 10% tego typu urazów zakażenia wewnątrzgałkowego (endophthalmitis), które może doprowadzić do nieodwracalnej utraty widzenia⁷.

Istotną informacją jest określenie pochodzenia ciała obcego, ponieważ rodzaj materiału, z którego złożony jest element znajdujący się wewnątrzgałkowo, stanowi czynnik diagnostyczny i rokowniczy. Na przykład szkło, złoto, srebro czy niekiedy plastik są obojętne chemicznie. Miedź i żelazo, podlegając dysocjacji wewnątrz oka, mają działanie toksyczne. Najgroźniejsze są natomiast ciała obce organiczne, szczególnie zanieczyszczone ziemią⁷.

Diagnostyka polega na dokładnym badaniu w lampie szczelinowej, zarówno przedniego, jak i tylnego odcinka gałki ocznej, poszukiwaniu możliwych ran wlotowych i wylotowych wywołanych przez wniknięcie ciała obcego. Spośród badań obrazowych zastosowanie mają RTG głowy i oczodołu, USG gałki ocznej, chociaż badaniem pierwszego rzutu, o najwyższej czułości i swoistości, przy podejrzeniu metalicznego ciała obcego jest TK w przekroju poprzecznym i czołowym (ryc. 4). Należy wspomnieć, że obecność ciała obcego metalicznego jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do wykonania MR – w przypadku metalu ferromagnetycznego w czasie badania mogłoby dojść do przesunięcia ciała obcego, co może wywołać dodatkowe uszkodzenia⁷.

Rycina 4. Ciało obce cieniujące w badaniu TK głowy