Nerw okoruchowy, bloczkowy i odwodzący (III, IV i VI)

Nerwy te unerwiają mięśnie odpowiedzialne za ruchy gałek ocznych, a uszkodzenie każdego z nich skutkuje wystąpieniem diplopii (podwójnego widzenia). Dodatkowo w uszkodzeniu nerwu okoruchowego dochodzi do opadania powieki, rozszerzenia źrenicy oraz niereagowania na światło. U większości pacjentów >50 r.ż. prawdopodobną przyczyną izolowanego uszkodzenia nerwów gałkoruchowych jest mikroangiopatia, której czynnikami ryzyka są:

• cukrzyca
• nadciśnienie tętnicze
• hipercholesterolemia
• przebyty zawał serca i udar mózgu
• palenie tytoniu.

Spośród tych trzech nerwów najczęściej dochodzi do uszkodzenia nerwu odwodzącego. Jednoczesne porażenie nerwu III i VI występuje także w encefalopatii Wernickego wynikającej z niedoboru tiaminy.

Nerw trójdzielny (V)

W neuropatii nerwu V występują parestezje (samoistne wrażenia czuciowe o charakterze mrowienia, pieczenia, palenia, kłucia) i ból twarzy w obszarze unerwionym przez poszczególne gałęzie nerwu. W badaniu stwierdza się osłabienie czucia w danym zakresie unerwienia, osłabienie odruchu rogówkowego i żuchwowego. Wśród przyczyn tej neuropatii znajdują się zapalenia naczyń i inne choroby tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjögrena).

Nerw twarzowy (VII)

Prowadzi włókna ruchowe, czuciowe i autonomiczne, a jego uszkodzenie skutkuje:

• porażeniem mięśni mimicznych twarzy
• zaburzeniami wydzielania łez
• upośledzeniem smaku na przedniej części języka
• nadwrażliwością na dźwięki o niskich tonach.

Najczęstszą przyczyną ostrego, nieurazowego uszkodzenia nerwu twarzowego jest porażenie Bella. Przyczyna zespołu nie jest znana, ale przyjmuje się, że dochodzi w nim do nieropnego zapalenia nerwu twarzowego w jego kanale. Za czynniki ryzyka wystąpienia porażenia Bella uznaje się cukrzycę i ciążę.

W przypadku wystąpienia jednocześnie obustronnych objawów porażenia nerwu twarzowego należy jako przyczynę rozważyć zakażenie krętkiem Borrelia burgdorferi, sarkoidozę oraz zespół Guillaina-Barrégo.

Nerw przedsionkowo-ślimakowy (VIII)

Objawy zajęcia nerwu to głównie układowe zawroty głowy i niedosłuch. Częstym powodem uszkodzenia są czynniki zakaźne (wirus świnki, odry, półpaśca, wirusy powodujące infekcje górnych dróg oddechowych) i toksyczne (aminoglikozydy, salicylany, nikotyna).

Nerw językowo-gardłowy i błędny (IX i X)

Zazwyczaj stwierdza się jednoczesne uszkodzenie obu nerwów (a często także nerwu dodatkowego i podjęzykowego). Dochodzi do osłabienia smaku w tylnej części języka oraz zaburzeń połykania. Mowa staje się nosowa.

Główne przyczyny uszkadzające te nerwy to procesy zapalne (gruźlica, sarkoidoza, neuropatia błonicza) oraz nowotwory. Do izolowanego porażenia nerwu krtaniowego wstecznego, który jest odgałęzieniem nerwu błędnego, dochodzi w procesach rozrostowych śródpiersia oraz tętniaku łuku aorty. Obustronne zaburzenia nerwu krtaniowego wstecznego są odpowiedzialne za charakterystyczny ochrypły głos w przebiegu neuropatii alkoholowej.

Nerw dodatkowy (XI)

Izolowane uszkodzenie nerwu dodatkowego zdarza się rzadko (guzy, uszkodzenie jatrogenne w czasie operacji gruczołu tarczowego lub biopsji węzła chłonnego w obrębie trójkąta szyjnego tylnego). W przypadku jednostronnego zajęcia nerwu po stronie uszkodzenia obserwuje się opadanie ramienia, odstawanie łopatki i utrudnione odwodzenie ramienia powyżej 90 stopni oraz osłabioną rotację głowy w kierunku przeciwnym do uszkodzenia.

Nerw podjęzykowy (XII)

Nerw podjęzykowy jest nerwem czysto ruchowym zaopatrującym mięśnie języka, a jego uszkodzenie powoduje niedowład i zanik mięśni języka. Przy jednostronnym uszkodzeniu nerwu język przy wysuwaniu zbacza w stronę niedowładną. Nowotwory naciekające lub uciskające nerw na jego przebiegu stanowią około połowy przyczyn porażenia.