Nerwy IX, X, XI i XII mogą zostać uszkodzone jednocześnie w wyniku procesów toczących się w tylnej przestrzeni pozagardłowej (np. nowotwory ślinianki przyusznej, nosogardzieli, ropień gardłowy, limfadenopatie).

Neuropatie obwodowe

W diagnostyce chorób obwodowego układu nerwowego w pierwszej kolejności należy ustalić wzorzec anatomiczny danego uszkodzenia. Może to być:

• zajęcie pojedynczego korzenia nerwu rdzeniowego (monoradikulopatia)
• zajęcie wielu korzeni i nerwów obwodowych (poliradikuloneuropatie)
• ogniskowe uszkodzenie jednego lub kilku nerwów obwodowych (mononeuropatie i mononeuropatie wieloogniskowe)
• symetryczne zajęcie wszystkich nerwów (polineuropatie).

Amiotrofia cukrzycowa jest przykładem poliradikulopatii lędźwiowo-krzyżowej, ponieważ większość zmian patologicznych dotyczy najpewniej korzeni nerwowych. Początek choroby jest ostry lub podostry. W ciągu kilku dni do kilku tygodni rozwija się niesymetryczny niedowład obejmujący mięśnie proksymalnej części kończyny dolnej (czworogłowy uda, biodrowo-lędźwiowy, przywodziciel uda), któremu towarzyszy ból dolnego odcinka kręgosłupa, okolicy biodrowej i przedniej powierzchni uda. U znacznej części pacjentów objawy są poprzedzone zmniejszeniem masy ciała. Amiotrofia cukrzycowa może być pierwszym symptomem cukrzycy, chociaż w większości przypadków zespół ten jest poprzedzony kilkuletnim wywiadem chorobowym.

Zajęcie obwodowego układu nerwowego o typie poliradikuloneuropatii można także zaobserwować w zespole Sjögrena¹³ i sarkoidozie.

Do mononeuropatii dochodzi głównie w mechanizmie mikroangiopatii powodujących zawał nerwu lub wskutek uwięźnięcia nerwu. Neuropatia wynikająca z zawału ma zwykle nagły początek z towarzyszącym bólem, natomiast objawy uwięźnięcia nerwów przeważnie narastają stopniowo i występują typowo w miejscach cieśni. Najczęstsze mononeuropatie kończynowe dotyczą nerwów pośrodkowego, promieniowego, łokciowego i strzałkowego. Zwiększoną częstość występowania mononeuropatii obserwuje się w:

• cukrzycy
• guzkowym zapaleniu tętnic
• przewlekłej chorobie nerek
• niedoczynności tarczycy
• akromegalii
• reumatoidalnym zapaleniu stawów.

Do mononeuropatii wieloogniskowych często dochodzi w układowych zapaleniach naczyń, takich jak guzkowe zapalenie tętnic czy eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń. Ten rodzaj uszkodzenia obwodowego układu nerwowego spotykamy również w cukrzycy, ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń, zespole Behçeta i zespole Sjögrena.

Częstość występowania polineuropatii w populacji ogólnej wynosi 1-3% i wzrasta wśród osób starszych do 7%¹⁴.

Najczęstszą przyczyną stopniowo postępujących, symetrycznych polineuropatii czuciowo-ruchowych są choroby układowe, endokrynologiczne, zaburzenia metaboliczne oraz stosowanie leków i toksyny. W krajach rozwiniętych najczęstszą przyczyną jest cukrzyca¹⁵. Inne częste przyczyny polineuropatii wymienione zostały w tabeli 3.

Wczesnymi objawami polineuropatii cukrzycowej są:

• parestezje określane jako uczucie palenia, mrowienia lub drętwienia
• przeczulica, czyli odczuwanie neutralnych bodźców dotykowych jako nieprzyjemne.

Ponieważ dłuższe włókna nerwowe zostają uszkodzone w pierwszej kolejności, zazwyczaj początkowo objawy dotyczą stóp, a następnie rąk. Charakterystyczny jest więc rozkład zaburzeń czucia w postaci „skarpetek i rękawiczek”, a także ich symetryczne rozlokowanie, tzn. dotyczące obu kończyn dolnych i/lub górnych w równym stopniu.

W przewlekłych polineuropatiach dominują zazwyczaj objawy czuciowe, a osłabienie siły mięśniowej dotyczy początkowo prostowania palucha i zgięcia grzbietowego stopy (co badamy poprzez polecenie pacjentowi przejścia na piętach).

Tabela 3. Choroby prowadzące do polineuropatii

Należy pamiętać, że neuropatia obwodowa poza włóknami czuciowymi i ruchowymi może dotyczyć także nerwów układu autonomicznego. W tych przypadkach objawami mogą być:

• hipotensja ortostatyczna (posturalna) z zawrotami głowy, zaburzeniami widzenia i omdleniami
• zmniejszone wydzielanie potu
• zatrzymanie lub nietrzymanie moczu, naglące parcie, nykturia
• zaparcia, okresowo biegunki
• zaburzenia erekcji i ejakulacji
• suchość błon śluzowych oczu i jamy ustnej.