Epidemiologia

Zachorowalność na PZP w Europie wśród dzieci w wieku 0-5 lat wynosi 33/10 000, a w wieku 0-16 lat 14,5/10 000. Około 45% chorych jest hospitalizowanych.⁵

W Polsce w 2014 roku współczynnik hospitalizacji z powodu zapalenia płuc wśród noworodków i niemowląt wynosił 645,2/10 000, dzieci w wieku 1-4 lat 168,7/10 000, 5-14 lat 39/10 000, młodzieży w wieku 15-19 lat 8,4/10 000.⁶

Śmiertelność z powodu PZP w krajach rozwiniętych jest niska, nie przekracza wartości 1/1000 rocznie, natomiast w krajach rozwijających się zapalenie płuc jest główną przyczyną zgonów dzieci do 5 roku życia. Dzięki wdrażaniu odpowiednich zaleceń WHO dotyczących postępowania terapeutycznego w przypadku podejrzenia zapalenia płuc liczba zgonów małych dzieci w ciągu ostatnich 30 lat zmniejszyła się z 4 milionów w 1981 roku do ponad miliona w 2013 roku i stanowi obecnie około 1/5 przyczyn zgonów dzieci na całym świecie.⁷ W Polsce z powodu zapalenia płuc w 2010 roku zmarło 99 dzieci w wieku 0-14 lat, w tym 42 niemowląt, co stanowiło 2% wszystkich zgonów niemowląt.⁸

Etiologia

Przyczyną zapalenia płuc u dzieci są zakażenie wirusowe, bakteryjne, mieszane wirusowo-bakteryjne, rzadko grzybicze lub pasożytnicze. W umiarkowanej strefie klimatycznej najwięcej zapaleń płuc jest rozpoznawanych w okresie zimowym w związku z sezonową zwyżką infekcji wywołanych wirusami grypy, paragrypy, syncytialnego wirusa oddechowego (RSV – respiratory syncytial virus) i łatwiejszą drogą transmisji zakażenia w środowisku zamkniętym.

W okresie noworodkowym i wczesnoniemowlęcym przyczyną ZP są zakażenia wywołane bakteriami kolonizującymi drogi rodne matki (paciorkowce grupy B, pałeczki Gram(-), Chlamydia trachomatis, rzadziej Mycoplasma hominis, Ureaplasma urealy ticum) lub pochodzącymi ze środowiska szpitalnego (gronkowce, pałeczki Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumoniae) oraz wirusami odmatczynymi (wirusy cytomegalii, opryszczki pospolitej (tab. 1).^3,9

U niemowląt >3 miesiąca życia i dzieci do 5 roku życia za stosunkowo wysoki odsetek PZP (14-67%) są odpowiedzialne wirusy – RSV oraz metapneumowirus człowieka (HMPV), wirus Boca (HBoV), wirusy grypy typu A, B, paragrypy i adenowirusy – ze zmienną częstością w zależności od sytuacji epidemiologicznej.^1,3,5 Bakteryjne PZP w tej grupie wiekowej wywołuje głównie Streptococcus pneumoniae, rzadziej pałeczki Haemophilus influenzae i Klebsiella pneumoniae (tab. 1).

U dzieci powyżej 5 roku życia za większość zapaleń płuc (70%) odpowiadają bakterie – najczęściej S. pneumoniae oraz bakterie atypowe (30-40%) Mycoplasma pneumoniae (4-51%) oraz Chlamydophila pneumoniae (1-35%). Zakażenia mieszane stanowią około 25% wszystkich PZP i dotyczą najczęściej infekcji wirusowych i S. pneumoniae (tab. 1). PZP o cięższym przebiegu, wymagające hospitalizacji, są najczęściej spowodowane zakażeniem S. pneumoniae (70%) i RSV lub zakażeniami mieszanymi.^1,3,5,9

Na szerzenie się infekcji układu oddechowego i efektywność zastosowanego leczenia ma wpływ bezobjawowe nosicielstwo potencjalnie patogennych bakterii w obrębie nosogardła, głównie M. catarrhalis (72%), S. pneumoniae (54%), H. influenzae (33%).⁹ Nieracjonalne stosowanie antybiotyków u dzieci ma związek z indukowaniem nosicielstwa szczepami opornymi na najczęściej stosowane preparaty przeciwbakteryjne, co wpływa na zwiększenie liczby niepowodzeń w leczeniu ambulatoryjnym oraz hospitalizacji.

Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na zapalenie płuc u dzieci są: płeć męska, nawracające infekcje dróg oddechowych, niedobory immunologiczne, przewlekłe choroby i wady rozwojowe układu oddechowego i układu krążenia, choroba refluksowa przełyku, przewlekłe stosowanie inhibitorów pompy protonowej, niedożywienie, złe warunki socjalno-bytowe, narażenie na dym tytoniowy w środowisku.^3,10 Choroba ma cięższy przebieg u dzieci <5 roku życia i u wcześniaków urodzonych przed 29 tygodniem trwania ciąży.¹¹

Obraz kliniczny

Tabela 2. Progi diagnozowania PZP na podstawie liczby oddechów

Głównymi objawami, na których opiera się rozpoznanie PZP u dzieci, są: gorączka, kaszel, przyspieszenie oddychania (tachypnoe), wciąganie międzyżebrzy. U kaszlących dzieci do 5 roku życia WHO ustaliła progi diagnozowania PZP na podstawie liczby oddechów (tab. 2).¹²

Objawami PZP wywołanymi przez bakterie typowe są: gorączka, dreszcze, duszność, tachypnoe, kaszel z reguły na początku suchy, a następnie wilgotny, bóle w klatce piersiowej, bóle brzucha.

W przypadku infekcji wirusowych lub wywołanych patogenami atypowymi na ogół częściej stwierdza się nieznacznie podwyższoną temperaturę ciała, suchy kaszel, bóle głowy, niespecyficzne wysypki na skórze.

W badaniu przedmiotowym klatki piersiowej można stwierdzić wzmożone drżenie piersiowe nad obszarem nacieku zapalnego, stłumienie odgłosu opukowego lub odgłos opukowy bębenkowy, rzężenia drobnobańkowe, trzeszczenia, osłabiony szmer oddechowy pęcherzykowy, a przy nacieczeniu tkanki płucnej i drożnych oskrzelach – szmer oskrzelowy.

W przebiegu PZP o etiologii wirusowej lub atypowej często stwierdza się świszczący oddech.

Stwierdzenie niesymetrycznych objawów osłuchowych nad klatką piersiową u kaszlącego, gorączkującego dziecka ułatwia rozpoznanie PZP, ale nie zawsze można je rozpoznać w badaniu przedmiotowym, a zmiany mogą występować także obustronnie.^1,4