Epidemiologia

Świat

Syncytialny wirus oddechowy jest jedną z głównych przyczyn ostrych infekcji dróg oddechowych zarówno u dzieci, jak i u dorosłych^16,17. W badaniu Global Burden of Disease z 2016 roku oszacowano, że RSV odpowiada za 24,8 mln epizodów ostrych infekcji dróg oddechowych i 76 600 zgonów rocznie¹⁸. Według danych szacunkowych w 2019 roku na całym świecie RSV był przyczyną około 33 mln przypadków chorób dolnych dróg oddechowych (dla porównania liczba ludności w Polsce w 2022 roku według danych Głównego Urzędu Statystycznego wynosiła 37,8 mln osób), ponad 3 mln hospitalizacji i około 200 000 zgonów. Odnotowano 101 400 zgonów z powodu RSV u dzieci w wieku <5 lat, co stanowi 2% wszystkich zgonów dzieci na świecie i 3,6% wszystkich zgonów dzieci w wieku od 28 dni do 6 miesięcy.

Syncytialny wirus oddechowy jest główną przyczyną zakażeń dolnych dróg oddechowych u małych dzieci na całym świecie, niezależnie od stopnia zamożności kraju. W wieloośrodkowym badaniu dotyczącym pozaszpitalnego zapalenia płuc, które przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych, RSV był najczęściej wykrywanym patogenem wśród dzieci (37% przypadków)¹⁹. Podobnie w dużym wieloośrodkowym badaniu dotyczącym ciężkiego i bardzo ciężkiego zapalenia płuc, które przeprowadzono w 7 krajach o niskich i średnich dochodach w Afryce i Azji, RSV był główną przyczyną tych zapaleń – odpowiadał za 31% przypadków²⁰.

Zakażenia RSV stanowią również znaczne obciążenie dla systemów opieki zdrowotnej na całym świecie. W krajach o niskich i średnich dochodach RSV stanowi przyczynę 8-15% wszystkich hospitalizacji z jakiejkolwiek przyczyny rocznie, a w jednym z badań przeprowadzonych w Republice Południowej Afryki wykazano, że 22% wszystkich hospitalizacji dzieci w wieku <6 miesięcy było związanych z RSV^21,22. W kontekście antybiotykooporności niektóre publikacje pokazują, że ponad 50% zakażeń RSV u dzieci może prowadzić do nieodpowiedniego przepisywania antybiotyków²³.

U większości pacjentów infekcja RSV przebiega łagodnie, zwykle pod postacią objawów nieżytu górnych dróg oddechowych. Szczególnie narażone są dzieci w wieku poniżej pierwszego roku życia, u których według szacunków aż 40% pierwotnych infekcji kończy się zapaleniem oskrzelików. Dokładne dane pokazują, że w pierwszym roku życia zakażenie RSV przechodzi 60-70% dzieci, a 2-3% tych infekcji kończy się hospitalizacją, co sprawia, że RSV jest główną przyczyną zachorowalności i śmiertelności u dzieci w wieku <5 lat, szczególnie w krajach nisko- i średniorozwiniętych.

Infekcje charakteryzują się sezonową zmiennością w zależności od położenia geograficznego – w klimacie umiarkowanym do większości zakażeń dochodzi zimą i wiosną. Zachorowalność i śmiertelność są znacznie wyższe w podgrupie pacjentów z czynnikami ryzyka, czyli wśród:

• wcześniaków
• pacjentów z chorobami serca, płuc, chorobami neurologicznymi i immunosupresyjnymi^24-26.

Mimo to systemy aktywnie gromadzące dane epidemiologiczne dotyczące tej infekcji są (patrząc globalnie) w fazie tworzenia. Przypadki zakażeń RSV są najczęściej rejestrowane za pomocą systemów nadzoru nad grypą (w krajach, w których systemy takie działają). W 2016 roku World Health Organization (WHO) zainicjowała badanie pilotażowe mające na celu ocenę możliwości włączenia nadzoru nad RSV do platformy Global Influenza Surveillance and Response System²⁷. Dopiero dane z uruchomionego w 2019 roku projektu Global Epidemiology of RSV dały dokładniejszy obraz sytuacji epidemiologicznej. Sieć uruchomiono w celu zbadania światowej epidemiologii RSV na podstawie danych z nadzoru wirusologicznego, a wyniki opublikowano w marcu 2021 roku²⁸. W projekcie uczestniczyło 15 krajów (Polska nie wzięła udziału), które przekazały szczegółowe dane ze swoich nadzorów epidemiologicznych. W latach 2000-2020 zgłoszono medianę (rozstęp międzykwartylowy) 1641 (552-2415) przypadków RSV na sezon. Ponad połowę (55%) zakażeń RSV stwierdzono u dzieci poniżej pierwszego roku życia, a większość hospitalizacji dotyczyła najmłodszych dzieci. Tym samym podkreślono potrzebę skupienia działań profilaktycznych na tej właśnie grupie wiekowej, zaznaczając jednocześnie, że nadal brakuje danych dotyczących obserwacji zakażeń RSV u osób starszych (brak powszechnie stosowanej diagnostyki).

Europa

Szacuje się, że w krajach Unii Europejskiej, Norwegii i Wielkiej Brytanii zakażenie RSV odpowiada za hospitalizację około 213 000 dzieci <5 roku życia rocznie, z których część wymaga intensywnej terapii. European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) i biuro regionalne WHO na Europę wspólnie opracowały European Respiratory Virus Surveillance Summary (ERVISS). ERVISS dostarcza co tydzień aktualizowane dane dotyczące epidemiologii wirusów grypy, RSV i SARS-CoV-2 w państwach członkowskich Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE/EOG) i regionu europejskiego WHO. W sezonie 2022/2023, po pandemii COVID-19 obserwowano zwiększenie częstości hospitalizacji do 18,8/1000 dzieci w wieku ≤2 lat w wybranych krajach europejskich^29-31.

Polska

W Polsce system monitorowania zakażeń wywołanych przez RSV obowiązuje dopiero od 25 lutego 2023 roku, kiedy zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia (Dz.U. 2023 poz. 354) infekcje RSV objęto przepisami o zapobieganiu zakażeniom i chorobom zakaźnym u ludzi oraz ich zwalczaniu^32,33. W praktyce klinicznej oznacza to konieczność raportowania do właściwej ze względu na miejsce rozpoznania zakażenia powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej infekcji RSV potwierdzonej dodatnim wynikiem szybkiego testu antygenowego bądź badania laboratoryjnego mającego na celu izolację RSV lub wykrycie kwasu nukleinowego RSV (RT-PCR)³². Nie zmieniła się procedura zgłoszenia – dokonuje się go niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godz. od chwili rozpoznania zakażenia, za pomocą formularza ZLK-1 lub w formie elektronicznej z wykorzystaniem formularza elektronicznego wystawionego w Systemie Monitorowania Zagrożeń^34,35.

W związku z powyższym w meldunkach epidemiologicznych tworzonych przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy (NIZP-PIB) dane za rok 2023 dotyczą okresu po 25.02.2023 r.

W raporcie Borszewskiej-Kornackiej i wsp. z 2023 roku, w którym zebrano dane dotyczące polskiej epidemiologii zakażeń RSV na podstawie analizy piśmiennictwa z baz danych PubMed oraz Cochrane, podano wskaźniki hospitalizacji z powodu zakażeń RSV na poziomie 267,5/100 000 dzieci <5 roku życia i 1132,1/100 000 dzieci <1 roku życia³⁶. Na podstawie porównania powyższych wskaźników z danymi z innych krajów zasugerowano jednak, że te wartości są niedoszacowane. Znajduje to potwierdzenie w pracy del Riccia i wsp., w której oszacowano dane dotyczące hospitalizacji z powodu zakażenia RSV wśród dzieci <5 roku życia³⁷. W Polsce szacowana liczba hospitalizacji (wskaźniki podane w przeliczeniu na 1000 dzieci w danej grupie wiekowej) wynosi:

• 71,4 (61,6-81,2) w populacji dzieci w wieku <2 miesiąca życia
• 36,5 (31,1-41,9) w populacji dzieci w wieku 3-5 miesięcy
• 16,2 (13,4-19,1) w populacji dzieci w wieku 6-11 miesięcy.

Niedoszacowanie tych wskaźników znajduje również swoje odzwierciedlenie w niedawno opublikowanych wynikach retrospektywnego badania obserwacyjnego Mazeli i wsp.³⁸ Wykorzystano dane uzyskane z Narodowego Funduszu Zdrowia dotyczące wszystkich ostrych infekcji dróg oddechowych oraz hospitalizacji dzieci w wieku <5 lat z powodu zakażenia RSV (na podstawie kodów ICD-10 [International Classification of Diseases, 10th Revision]) w okresie od lipca 2015 roku do czerwca 2023 roku. Wskaźniki hospitalizacji na 1000 mieszkańców w sezonie 2022/2023 wynosiły odpowiednio:

• 44,9 w grupie wiekowej 0-1 miesiąc
• 94,9 w grupie wiekowej 2-3 miesiące
• 61,6 w grupie wiekowej 4-6 miesięcy
• 27,6 w grupie wiekowej 7-12 miesięcy.

Po pandemii COVID-19 wzrosła liczba hospitalizowanych dzieci powyżej 12 miesiąca życia i częściej wymagały one tlenoterapii, lecz nie zwiększyła się częstość przyjęć na oddział intensywnej terapii (OIT)³⁹.

Zakażenia RSV w Polsce występują głównie w okresie od grudnia do kwietnia, jednak po wprowadzeniu działań zapobiegawczych w związku z pandemią SARS-CoV-2 sezonowość ta nie jest już tak przewidywalna, na co zwrócono uwagę zarówno w pracy Borszewskiej-Kornackiej i wsp., jak i w publikacji Mazeli i wsp.^36,38