Badanie przedmiotowe

Głównym objawem sugerującym obecność wolnego gazu w jamie otrzewnej jest zniesienie stłumienia wątrobowego podczas opukiwania jamy brzusznej.

Badania obrazowe

W diagnostyce obrazowej wykorzystuje się:

• tomografię komputerową (TK)
• radiologiczne zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej (zdjęcie RTG jamy brzusznej)
• ultrasonografię (USG).

Tomografia komputerowa

Do niedawna nie doceniano znaczenia TK w diagnostyce ostrych schorzeń jamy brzusznej. Dzięki wprowadzeniu wielorzędowego układu detektorów badanie to stało się najczulszą i najbardziej swoistą metodą rozpoznawania odmy otrzewnowej, wykorzystywaną obecnie standardowo. Oprócz precyzyjnego obrazu wolnego gazu TK pozwala na kompleksową ocenę narządów jamy brzusznej i przestrzeni zaotrzewnowej.

Ograniczenia TK

Wśród ograniczeń TK wymienia się:

• narażenie chorego na działanie większej dawki promieniowania jonizującego niż podczas klasycznego zdjęcia RTG jamy brzusznej
• zagrożenia wynikające z dożylnego wstrzyknięcia środka cieniującego
• stosunkowo długi czas trwania badania
• większy koszt badania.

Zasady przeprowadzenia TK

Podstawowym warunkiem rozpoznania odmy otrzewnowej na podstawie obrazu TK jest posługiwanie się oknem płucnym. U chorego ułożonego na plecach powietrze gromadzi się pod przednią ścianą brzucha. W razie wątpliwości można podać środek cieniujący doustnie.

Zdjęcie RTG jamy brzusznej

Najczęściej wykonywanym i na ogół wystarczającym do ustalenia rozpoznania badaniem pozostaje zdjęcie RTG jamy brzusznej wykonane u chorego w pozycji wertykalnej (stojącej lub siedzącej). Jeśli chorego nie można spionizować, zdjęcie należy wykonać poziomą wiązką promieni w pozycji leżącej lewobocznej. Co ważne, przed wykonaniem badania chory powinien pozostawać w jednej z tych pozycji przez 10, a lepiej 20 minut, by zyskać czas na przemieszczenie się gazu w jamie otrzewnej.

Trzeba dodać, że gaz pod kopułami przepony niejednokrotnie jest lepiej widoczny na zdjęciu klatki piersiowej w projekcji przednio-tylnej.

Radiologiczne cechy odmy otrzewnowej

Badanie RTG pozwala na wykrycie nawet 1-2 ml wolnego gazu w jamie otrzewnej. Jest on widoczny w najwyżej położonych przestrzeniach jamy otrzewnej jako niewielkie przejaśnienie układające się w rąbek lub zajmujące większy obszar, w zależności od ilości nagromadzonego gazu.

Odmę otrzewnową można wykryć także na zdjęciu przeglądowym jamy brzusznej w pozycji leżącej na plecach. Jest to jednak badanie mniej czułe. Rozkład wolnego gazu w jamie otrzewnej opisuje się na nim na podstawie typowych objawów, takich jak:

• objaw Riglera lub podwójnej ściany – obecność gazu wewnątrz i na zewnątrz ściany jelita
• objaw zwiększonej przezierności w prawym górnym kwadrancie brzucha – nagromadzenie pęcherzy gazu ku przodowi od wątroby, w zachyłku Morisona
• objaw trójkąta – pęcherz gazu ukształtowany trójkątnie, ograniczony trzema pętlami jelitowymi
• objaw piłki futbolowej – duża ilość gazu w formie owalnej przypominającej piłkę używaną w futbolu amerykańskim.

RTG ze środkiem cieniującym