U 6-14% chorych można udokumentować jatrogenne uszkodzenie jelita, któremu zazwyczaj towarzyszą objawy otrzewnowe.
Rozedma pęcherzykowa jelit
Rzadszą przyczyną odmy otrzewnowej niewymagającej leczenia chirurgicznego jest rozedma pęcherzykowa jelit (pneumatosis cystoides intestinalis). W przebiegu tej choroby w ścianie przewodu pokarmowego, najczęściej jelita krętego, tworzą się liczne torbiele wypełnione gazem. Odma otrzewnowa powstaje w następstwie pękania tych torbieli.
Rozedma pęcherzykowa jelit pojawia się zazwyczaj w przebiegu innych chorób dotyczących nie tylko przewodu pokarmowego, takich jak m.in.:
- choroby układowe tkanki łącznej (kolagenozy)
- nowotwory złośliwe
- choroby zapalne jelit, a także
- po przeszczepieniu szpiku kostnego.
Patomechanizm
Mechanizmy powodujące rozedmę pęcherzykową jelit nadal są przedmiotem dyskusji. Jedna z najbardziej przekonujących teorii łączy powstanie zmian chorobowych na powierzchni jelita z chorobami układu oddechowego. Zakłada ona, że wzrost ciśnienia wewnątrz klatki piersiowej spowodowany atakami kaszlu, wymiotami lub mechaniczną wentylacją wraz ze współistnieniem obturacyjnej choroby płuc mogą doprowadzić do pęknięcia pęcherza rozedmowego. Następnie powietrze przedostaje się kolejno do: śródpiersia, przestrzeni zaotrzewnowej, wzdłuż naczyń przez tkankę łączną krezki do ściany jelita.
Powstające w ścianie jelita pęcherzyki wypełnione gazem pękając lub dyfundując powodują odmę otrzewnową bez objawów zapalenia otrzewnej.
Obraz kliniczny
Choroba przebiega zazwyczaj bezobjawowo, czasem jednak występują:
- biegunka
- wymioty
- rozlane bóle brzucha
- wzdęcie brzucha
- bolesne parcia na stolec
- stolce z domieszką krwi.
Dolegliwości ustępują na ogół samoistnie, choć zarówno otorbiony, jak i wolny gaz w jamie otrzewnej może utrzymywać się długo. Niekiedy dochodzi nawet do bezobjawowego dopełniania się odmy otrzewnowej na skutek trwającego przecieku powietrza. U 60-letniej kobiety z obturacyjną chorobą płuc obecność wolnego gazu w jamie otrzewnej obserwowano aż przez 14 miesięcy.
Diagnostyka
Choroba dotyczy wprawdzie głównie jelita krętego, ale zmiany w badaniach radiologicznym i endoskopowym najczęściej stwierdza się w okrężnicy. Są to pęcherzyki w warstwie podśluzówkowej. Zmiany w jelicie cienkim trudno dostrzec bez wykonania operacji.
Sytuacje szczególne
Osłabienie odporności
Odma otrzewnowa w następstwie rozdemy pęcherzykowej jelit stwarza szczególny problem u chorych z osłabieniem odporności. Opisywano jej występowanie u chorych po przeszczepieniu szpiku kostnego. Uważa się, że rozedma może u nich powstać na skutek:
- zaniku grudek limfoidalnych w ścianie jelita grubego z powodu leczenia dużymi dawkami glikokortykosteroidów
- zaniku błony śluzowej jelit w następstwie chemio- lub radioterapii.
Wypełnione gazem pęcherzyki powstają w miejscach, w których ściana jelita stała się szczególnie cienka.