Zgodnie z zaleceniami AUA oraz rekomendacjami kanadyjskimi z 2015 r. pojedynczy epizod potwierdzonego laboratoryjnie krwiomoczu mikroskopowego jest uznawany za istotny klinicznie i wymaga rozpoczęcia diagnostyki^1,2.

Dalsza diagnostyka jest również konieczna w każdym przypadku krwiomoczu makroskopowego.

W każdym przypadku zaleca się wykluczenie zakażenia układu moczowego (ZUM) oraz innych łagodnych przyczyn krwiomoczu (krwawienia miesiączkowego, urazu, niedawnej instrumentacji dróg moczowych, wysiłku fizycznego)^1,2. Przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych nie zwalnia z obowiązku przeprowadzenia diagnostyki krwawienia^1,2.

W przypadku krwiomoczu mikroskopowego wywołanego zakażeniem układu moczowego bądź przyczynami ginekologicznymi, a także łagodnymi chorobami dróg moczowych zaleca się kontrolne badanie ogólne moczu po ustąpieniu objawów. Utrzymujący się krwiomocz mikroskopowy lub brak możliwości ustalenia jego przyczyny wymagają dalszej diagnostyki urologicznej/nefrologicznej¹.

Należy poinformować pacjenta, w jaki sposób prawidłowo pobierać próbkę do mikroskopowego badania osadu moczu. Zarówno u kobiet, jak i mężczyzn zalecane jest zabezpieczenie moczu ze środkowego strumienia. Mocz oddany bezpośrednio po wyczerpującym wysiłku fizycznym, współżyciu płciowym lub długim okresie bez mikcji (np. pierwsza poranna próbka moczu) nie jest odpowiednim materiałem do badania w kierunku krwiomoczu mikroskopowego¹.

Posiew moczu

Badanie bakteriologiczne moczu jest niezbędne u osób z podejrzeniem zakażenia układu moczowego. Do objawów sugerujących ZUM należą: dyzuria, częstomocz, ból podbrzusza, gorączka, wymioty, ból w okolicy lędźwiowej.

Badanie cytologiczne osadu moczu

Cytologia osadu moczu to standardowe nieinwazyjne badanie przydatne w diagnostyce raka pęcherza moczowego i górnych dróg moczowych. Polega na mikroskopowej ocenie morfologii komórek osadu moczu w poszukiwaniu nieprawidłowości mogących świadczyć o obecności nowotworu wywodzącego się z nabłonka (urotelium) wyściełającego drogi moczowe. Badanie charakteryzuje się dużą czułością w wykrywaniu nowotworów o małym stopniu zróżnicowania (high-grade), przy czym wynik ujemny nie wyklucza obecności raka dróg moczowych.

Eksperci AUA sugerują, by badanie cytologiczne osadu moczu wykonać w przypadku krwiomoczu makroskopowego, natomiast nie ma konieczności jego rutynowego przeprowadzania w toku diagnostyki krwiomoczu mikroskopowego. Wyjątek stanowią sytuacje, w których nie ustalono przyczyny hematurii mikroskopowej oraz gdy u badanej osoby występują czynniki ryzyka carcinoma in situ, czyli raka pęcherza moczowego w stadium przedinwazyjnym (objawy z fazy gromadzenia moczu: częstomocz, nykturia, parcia naglące, nietrzymanie moczu z parcia, nikotynizm, ekspozycja na wspomniane związki chemiczne)¹.

Wytyczne kanadyjskie zalecają wykonanie oceny cytologicznej osadu moczu w każdym przypadku krwiomoczu makroskopowego oraz objawowego krwiomoczu mikroskopowego².

Badania molekularne moczu

Pomimo dużej liczby doniesień świadczących o przydatności testów molekularnych w wykrywaniu raka pęcherza moczowego obecnie nie są one zalecane w toku diagnostyki krwiomoczu¹.

Badania laboratoryjne

Ocena stężenia kreatyniny i szacunkowego wskaźnika filtracji kłębuszkowej (eGFR – estimated glomerular filtration rate) jest potrzebna do oceny wydolności nerek i identyfikacji chorych wymagających konsultacji nefrologicznej. Jednocześnie badania te są niezbędne w celu określenia możliwości bezpiecznego podania środków kontrastowych stosowanych w diagnostyce obrazowej^2,3.

Diagnostyka obrazowa

Tabela 2. Czynniki ryzyka nowotworów dróg moczowych (głównie wywodzących się z urotelium)¹⁰

Dulku i wsp. zaproponowali schemat postępowania diagnostycznego w przypadku bezobjawowego krwiomoczu makroskopowego^10-13. Jest on oparty na podziale osób zgłaszających krwiomocz na grupę dużego i małego ryzyka nowotworów dróg moczowych. Czynniki ryzyka zostały przedstawione w tabeli 2.

U osób z grupy małego ryzyka zaleca się wykonanie USG jamy brzusznej oraz cystoskopii. W grupie dużego ryzyka (≥1 czynnik ryzyka) należy wykonać urografię tomografii komputerowej oraz cystoskopię. W razie przeciwwskazań do wykonania tomografii komputerowej alternatywę stanowi urografia rezonansu magnetycznego.

Wytyczne opracowane wspólnie przez Canadian Urological Association (CUA), Canadian Urologic Oncology Group (CUOG) i Bladder Cancer Canada (BCC), opublikowane w 2015 r., sugerują konieczność przeprowadzenia diagnostyki obrazowej u wszystkich osób, które wymagają konsultacji urologicznej. Badania obrazowe są wskazane w następujących przypadkach: