Definicja

Wstrząs anafilaktyczny jest najcięższą postacią anafilaksji, czyli wieloukładowej reakcji alergicznej rozwijającej się bezpośrednio (kilka minut do kilku godzin) po kontakcie z czynnikiem wywołującym. Stałą cechą wstrząsu anafilaktycznego jest spadek ciśnienia tętniczego. Zakresy ciśnienia tętniczego stanowiące kryterium wstrząsu zależą od wieku dziecka.

Epidemiologia

W ostatnim dziesięcioleciu obserwuje się narastanie częstości anafilaksji, głównie w grupie dzieci najmłodszych (0–4 lata). Skalkulowany dla wieku wskaźnik częstości anafilaksji wynosi 0,2–10,1/100 000/rok, a śmiertelność 0,4–1,0/1 000 000. W dużym badaniu przeprowadzonym w krajach niemieckojęzycznych w latach 2005–2008 potwierdzono 1281 przypadków anafilaksji, w tym 197 u dzieci. U 43% tych dzieci obserwowano objawy ze strony układu krążenia, w tym zagrażające życiu (spadek ciśnienia tętniczego, zapaść, zatrzymanie krążenia).

Wśród przyczyn anafilaksji u dzieci dominowały pokarmy (orzechy różnych gatunków i produkty pochodzenia zwierzęcego), użądlenia owadów i leki. U 18% dzieci zidentyfikowano dodatkowy czynnik zaostrzający przebieg anafilaksji – wysiłek fizyczny lub ostre zakażenie. U około 25% dzieci był to kolejny epizod anafilaksji. Najistotniejszym znanym czynnikiem ryzyka groźnego dla życia przebiegu anafilaksji u dzieci jest niekontrolowana astma. Należy brać także pod uwagę zaburzenia klonalne mastocytów, których najczęstszą postacią u dzieci jest pokrzywka barwnikowa.

Klasyfikacja

Wstrząs anafilaktyczny patogenetycznie należy (obok urazu rdzenia kręgowego) do typu wstrząsu dystrybucyjnego, którego podstawowymi parametrami klasyfikacyjnymi są spadek oporu obwodowego naczyń, spadek ciśnienia tętniczego i kompensacyjne przyspieszenie tętna. Pod względem mechanizmu immunologicznego wstrząs anafilaktyczny w większości przypadków jest zależny od obecności alergenowo swoistych IgE (asIgE) dla danego alergenu na komórkach tucznych i bazofilach, stąd pierwszy kontakt z alergenem może nie powodować żadnych objawów (kontakt uczulający), a kolejny – wyzwalać objawy (kontakt wyzwalający). W przypadku wstrząsu niezależnego od asIgE (np. duży wysiłek fizyczny, niektóre leki) już podczas pierwszego kontaktu mogą rozwinąć się objawy. Czynniki i patomechanizmy wyzwalające anafilaksję przedstawia tabela 1.

Diagnostyka

Badanie podmiotowe i przedmiotowe

Rozpoznanie wstrząsu anafilaktycznego ma charakter kliniczny.

W badaniu podmiotowym obserwuje się związek czasowy (najczęściej minuty, godziny) wystąpienia objawów ze: