Definicja

Uczulenie na jad owadów z rodzaju błonkoskrzydłych (Hymenoptera) oznacza natychmiastową, nadmierną, potencjalnie zagrażającą życiu, zależną od IgE reakcję alergiczną na składniki jadu owada.

Epidemiologia

Częstość występowania reakcji systemowych w populacji ogólnej szacuje się na 0,3–7,5%, w tym u dzieci 0,3–0,8%, a u pszczelarzy 14–43%. Zgony w przebiegu anafilaksji systemowej po użądleniach owadów należą do rzadkości (0,03–0,48/mln mieszkańców na rok).

Najczęściej reakcje ogólnoustrojowe wywołuje użądlenie pszczoły miodnej (Apis mellifera) lub powszechnie występujących os Vespula vulgaris, V. germanica. Owady z rodzaju Hymenoptera różnią się morfologią, charakterystyką użądleń, składnikami jadu. Pszczoła jest zdolna do jednorazowego użądlenia, podczas którego ginie, zostawiając w skórze ofiary harpunowate żądło z aparatem żądlącym. Uwalniana jest z niego rytmicznie porcja jadu, aż do opróżnienia woreczka jadowego (zwykle jest to ok. 50 µg jadu). Osa jest zdolna do wielokrotnego użądlenia, podczas którego uwalniana jest porcja 3–10 µg jadu, owad nie pozostawia żądła i nie ginie.

Białka enzymatyczne zawarte w jadzie owadów pełnią funkcję alergenów. Alergenami głównymi w jadzie pszczoły miodnej są fosfolipaza A₂ (Api m 1) i hialuronidaza (Api m 2), a w jadzie osy fosfolipaza A₁ (Ves v 1), hialuronidaza (Ves v 2) oraz antygen 5 (Ves v 5). W skład jadu obu gatunków owadów wchodzą poza tym substancje drobnocząsteczkowe o lokalnym działaniu cytotoksycznym, którego zakres może się rozszerzać w przypadku użądleń mnogich.

Klasyfikacja

Jad owadów może wywoływać reakcje miejscowe, jak i uogólnione, w tym ciężkie, zagrażające życiu. W praktyce największe znaczenie kliniczne mają ciężkie uogólnione reakcje alergiczne (anafilaktyczne). Symptomatologia tych objawów dotyczy skóry, przewodu pokarmowego, układu oddechowego i układu krążenia (serca i naczyń).

Klasyfikacja odczynów anafilaktycznych po użądleniach owadów opiera się na 4-stopniowej skali Müellera (tab. 1). Zwraca się uwagę na możliwość wystąpienia zespołu Kounis, czyli ostrego zespołu wieńcowego pod wpływem mediatorów uwalnianych z komórek tucznych tętnic wieńcowych. Mniejsze znaczenie mają objawy inne niż anafilaktyczne, których symptomatologię przedstawia tabela 2.