Definicja

Atopowe zapalenie skóry (AZS) (synonimy: eczema, neurodermitis) jest genetycznie uwarunkowanym złożonym defektem funkcji bariery skórnej (obniżona ilość i zaburzona proporcja lipidów naskórkowych, zaburzona aktywność enzymów naskórkowych oraz obniżona ilość naturalnych czynników nawilżających, NMF – natural moisturizing factor), powodującym objawy przewlekłe (suchość skóry, wzmożona przeznaskórkowa utrata wody, upośledzenie nieswoistych mechanizmów immunologicznych, zapalenie neurogenne). U chorych na AZS objawy obserwowane są nie tylko w skórze objętej procesem chorobowym, ale także w skórze pozornie zdrowej.

Epidemiologia

AZS jest najczęstszą dermatozą wieku dziecięcego. Częstość AZS w tym okresie wynosi średnio 20% (częstość podawana w różnych krajach świata 17–24%), podczas gdy u dorosłych 1–3%. Ponad połowę rozpoznań ustala się przed końcem 1 r.ż., 90% przed końcem 5 r.ż.

Choroba ma wielogenowy model dziedziczenia; najistotniejsza znana mutacja dotyczy genu 1q21 dla filagryny (FLG), białka odpowiedzialnego za prawidłowe spajanie w naskórku włókienek keratyny. Częstość defektu genu dla FLG dotyczy nawet 50% populacji europejskiej i ma związek z rozwojem dalszych etapów marszu alergicznego, tzn. objawami ze strony układu oddechowego. O silnym wpływie uwarunkowań genetycznych świadczy częstość występowania AZS u bliźniąt: 80% u bliźniąt monozygotycznych, 20% u dwuzygotycznych.

Czynniki predysponujące do AZS to:

• atopia w rodzinie (3-krotny wzrost ryzyka zachorowania, gdy AZS u krewnych pierwszego stopnia)

• płeć – większa częstość (1,5:1) u dziewczynek

• środowisko: klimat umiarkowany (Europa Północna), warunki miejskie, rodziny małodzietne, późny wiek rozrodczy matki, czynniki emocjonalne, ekspozycja na dym tytoniowy.

Klasyfikacja

Klasyfikacja wynika z patofizjologii zapalenia, zgodnie z którą rozróżnia się:

• postać ostrą z przewagą limfocytów Th2, częstszą u dzieci młodszych

• postać przewlekłą z przewagą limfocytów Th1.

Nie każdy pacjent przechodzi obie fazy zmian skórnych.

Rozróżnia się trzy stopnie ciężkości objawów AZS:

• łagodny

• umiarkowany

• ciężki (10–20% przypadków).

W celu oceny stopnia ciężkości opracowano różne skale: SCORAD (Scoring Atopic Dermatitis), IGA (Investigators’ Global Assessment), EASI (Eczema Area and Severity Index), W-AZS (punktowy wskaźnik nasilenia i rozległości stanu zapalnego skóry u chorych na AZS). W praktyce najczęściej stosowany jest SCORAD (tab. 1). W tej skali punktacja >40 wskazuje na ciężką postać, punktacja <20 przemawia za łagodną postacią AZS. Oceny dokonuje się przed rozpoczęciem leczenia oraz w trakcie, w celu monitorowania jego skuteczności.