W przebiegu zakrzepicy żyły głównej dolnej dochodzi do obrzęku obu kończyn.
Rozpoznanie zakrzepowego zapalenia żył głębokich jest bardzo ważne, choroba ta stwarza bowiem ryzyko wystąpienia powikłań zatorowych w krążeniu płucnym, bezpośrednio zagrażających życiu. Dlatego u chorych z obrzękami kończyn dolnych jedną z podstawowych metod diagnostycznych jest badanie ultrasonograficzne układu żylnego wykonywane metodą Dopplera.
Obrzęki w przebiegu przewlekłej niewydolności żylnej
Najczęściej są to obrzęki obu kończyn. Narastają powoli, tworzą się głównie wokół kostek i nasilają po długotrwałym przebywaniu w pozycji stojącej lub siedzącej, a także pod koniec dnia i pod wpływem wysokiej temperatury. Zmniejszają się lub ustępują po uniesieniu kończyny, po odpoczynku nocnym i w niskiej temperaturze. U kobiet wykazują zależność od cyklu miesięcznego. Obrzękom takim często towarzyszy uczucie ciężkości kończyn, mrowienie, kurcze nocne, zmiany naczyniowe o charakterze teleangiektazji, żył siatkowatych i żylaków. W zaawansowanej postaci choroby pojawiają się zmiany skórne, takie jak przebarwienia związane z odkładaniem hemosyderyny, wyprysk żylakowy, stwardnienie tłuszczowo-skórne, zmiany zanikowe skóry oraz owrzodzenia goleni.
Rycina 7 A i B. Lipoedema.
Obrzęki układowe (niewydolność limfatyczna dynamiczna)
Obrzęki te są objawem niewydolności krążenia lub nerek. Dotyczą obu kończyn dolnych, są niebolesne, ciastowate, a skóra kończyny jest blada i chłodna. Umiejscawiają się w najniższych partiach ciała, czyli w kończynach dolnych u chorych chodzących, a u chorych leżących na pośladkach i w okolicy krzyżowej. Jeśli współistnieją niedobory białka (w przebiegu wyniszczenia nowotworowego, niewydolności wątroby, przetok przewodu pokarmowego), często towarzyszy im wodobrzusze. U chorych z niedoczynnością tarczycy powstaje obrzęk śluzowaty (myxoedema), obejmujący głównie twarz i szyję, dla którego charakterystyczny jest brak zagłębienia na skórze po uciśnięciu. W przebiegu nadczynności tarczycy obserwuje się obrzęk przedgoleniowy.
Obrzęki ciążowe
Obrzęki pojawiające się i ciężarnych dotyczą obu stóp i kostek, ustępują po uniesieniu kończyn, są spowodowane zmianami hormonalnymi i niewydolnością żylną. Duże obrzęki wskazują na rozwijające się zatrucie ciążowe.
Obrzęk tłuszczowy (lipoedema)
W rzeczywistości nie jest to obrzęk, lecz nagromadzenie tkanki tłuszczowej w dalszej części uda i okolicy stawu kolanowego. Może dotyczyć również bliższej części goleni, ale jej część dalsza oraz stopa zawsze są wolne. Takie zmiany występują niemal wyłącznie u kobiet, przeważnie otyłych. Charakterystyczny jest silny ból skóry, zwłaszcza przy dotyku (ryc. 7 A i B).
Obrzęk w przebiegu wrodzonych przetok tętniczo-żylnych w kończynie
Towarzyszy mu zwykle przerost kończyny, a także malformacje naczyniowe i poszerzenie żył powierzchownych [11].
Obrzęk w następstwie przewlekłego stosowania leków
Przyczyną obrzęku kończyn dolnych może być przewlekłe stosowanie:
• inhibitorów monoaminooksydazy,
• hormonów (estrogenów, progesteronu),
• leków przeciwzapalnych (fenylbutazonu),
• leków obniżających ciśnienie tętnicze krwi (nifedypiny, hydralazyny).