15. Czy była ekspozycja na środki chemiczne? Jakie?

16. Czy występują choroby serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, alergia, nadużywanie alkoholu itd.?

Drugim bardzo ważnym etapem jest badanie oczopląsu. Ocenę, czy w konkretnym przypadku występuje oczopląs, wykonuje się podczas bezpośredniej obserwacji. Poleca się badanemu, aby wodził oczami za wolno przesuwanym palcem badającego w obu kierunkach oraz z góry na dół i odwrotnie. Typowy oczopląs z zaznaczeniem fazy szybkiej i wolnej świadczy o układowych zawrotach głowy, a ruchy gałek ocznych mające charakter drgań chaotycznych, niepokoju lub pływania wskazują na zawroty nieukładowe.

Na podstawie przeprowadzonego wywiadu (obejmującego 16 wymienionych pytań) oraz badania oczopląsu samoistnego lekarz rodzinny powinien określić charakter zawrotów głowy: jeśli są one układowe (vertigo), pacjent powinien zostać skierowany na oddział laryngologiczny, a jeśli nieukładowe (presyncope, lightheadedness, disequilibrium) – na oddział neurologiczny.

W dalszej części artykułu opisano choroby powodujące nagłe zawroty głowy, ze szczególnym uwzględnieniem praktycznych aspektów ich diagnostyki różnicowej.

Prezbiastazja

Tzw. multisensoryczne zawroty głowy należą do najczęstszych przyczyn zawrotów u osób w wieku podeszłym – chorzy ci stanowią ok. 18% pacjentów⁶. Są one związane z procesem starzenia i zmianami degeneracyjnymi w obrębie trzech zasadniczych układów odpowiadających za utrzymanie równowagi i prawidłowej koordynacji ruchów: wzroku, układu przedsionkowego i czucia proprioceptywnego. Na skutek starzenia się obwodowej i ośrodkowej części układu przedsionkowego dochodzi do upośledzenia odruchu przedsionkowo-ocznego (warunkującego utrzymanie fiksacji wzroku przy ruchach głową) oraz do nieprawidłowych sakkad i ruchów wodzenia (utrudniających fiksację wzroku na poruszających się obiektach).

W przypadku prezbiastazji stosowane jest leczenie objawowe. Szczególne znaczenie ma opieka nad osobami starszymi w celu zapobiegania groźnym w skutkach upadkom.

Psychogenne zawroty głowy

Stanowią ok. 15% przyczyn zawrotów głowy⁷ i są rzadko rozpoznawane, zarówno przez neurologów, jak i laryngologów. Występują w wielu chorobach psychicznych przebiegających z lękiem. Zasadniczym problemem chorych jest w tym wypadku dążenie do pełnej i świadomej kontroli nad równowagą, co prowadzi do nadmiernej samoobserwacji i uświadamiania sobie orientacji przestrzennej ciała. Charakterystyczne jest współwystępowanie innych objawów lęku, do których należą: suchość w jamie ustnej, uczucie ucisku w gardle lub w klatce piersiowej, uczucie duszności, tachykardia, parestezje, uczucie zimna lub gorąca, nadmierna potliwość, lęk przed śmiercią lub chorobą psychiczną. Typowy dla tego rodzaju zawrotów jest znaczny lęk przed upadkiem, mimo że chorzy rzadko się przewracają. Należy podkreślić, że w badaniu neurologicznym i otologicznym, a także w badaniach dodatkowych nie stwierdza się istotnych odchyleń od normy^7,8.

Leczenie zawrotów głowy pochodzenia psychogennego polega na:

• wykluczeniu, w sposób przekonujący dla chorego, organicznej przyczyny dolegliwości, w celu zmniejszenia poziomu lęku

• stosowaniu elementów psychoedukacji

• wykorzystaniu technik psychoterapii kognitywno-behawioralnej i treningu autogennego, zwłaszcza regularnego prowokowania sytuacji wywołujących zawroty, a także umiarkowanej aktywności fizycznej i rehabilitacji przedsionkowej

• farmakoterapii (stosuje się selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny).

Zawroty głowy typu migrenowego

Jak wynika z piśmiennictwa, migrena może być przyczyną ok. 10% zawrotów głowy, a w grupie pacjentów poniżej 65 r.ż. nawet do 20%⁷. U chorych z migreną statystycznie częściej niż w populacji ogólnej obserwuje się: chorobę Ménière’a, lokomocyjną, łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy, zespoły móżdżkowe o podłożu genetycznym, zaburzenia lękowe przebiegające z zawrotami głowy⁹. W leczeniu napadu stosuje się: leki objawowe – westybulosupresanty i analgetyki. W zapobieganiu napadom wykorzystuje się typowe leki przeciwmigrenowe, takie jak kwas walproinowy, topiramat, flunaryzyna, a także betahistynę¹⁰.

Zawroty głowy typu układowego, których bezpośrednią przyczyną jest migrena, określa się jako migrenę przedsionkową (VM – vestibular migraine). Czas trwania napadów VM jest bardzo zmienny (od kilku sekund do kilku dni), podobnie jak ich częstotliwość. Ważną wskazówką diagnostyczną może być obecność podczas napadu VM innych objawów typowych dla migreny (np. fotofobii lub mroczka migocącego), a także wyzwalanie napadów VM przez charakterystyczne czynniki spustowe (takie jak menstruacja, deprywacja snu lub jego nadmiar, głodzenie, spożycie dojrzewających serów, czerwonego wina, glutaminianu sodu itp.).

Zawroty głowy pochodzenia naczyniowego

Pod pojęciem zawrotów naczyniopochodnych należy rozumieć przemijające lub trwałe ogniskowe uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego w wyniku niedokrwienia lub krwotoku. Zawroty głowy różnego typu często, bo w ok. 50% przypadków, występują w przebiegu udaru mózgu, natomiast znacznie rzadziej są jego głównym objawem¹¹. Lokalizacja uszkodzenia w obrębie OUN w przypadku zawrotów głowy pochodzenia naczyniowego może być bardzo różna. Typowo ognisko niedokrwienne lub krwotoczne jest zlokalizowane w obrębie móżdżku lub pnia mózgu.