Przeglądasz archiwalną treść publikacji „Stany Nagłe. Neurologia” Zamów najnowsze wydanie
Podyplomie logo dark

Ostre zespoły zaburzeń ruchowych

Grzegorz Witkowski

Ostra reakcja dystoniczna

Wstęp

Definicja

Jest to zespół odwracalnych objawów pozapiramidowych, które pojawiają się w wyniku rozpoczęcia leczenia lub zwiększenia dawki leków blokujących ośrodkowe receptory dopaminergiczne (neuroleptyków) lub rzadziej innych środków farmakologicznych.

Epidemiologia

Ostra reakcja dystoniczna występuje u 3-10% osób leczonych neuroleptykami.

Patofizjologia

Uważa się, że przyczyną wystąpienia ostrej reakcji dystonicznej jest przewaga neurotransmisji cholinergicznej nad dopaminergiczną w układzie nigrostriatalnym w wyniku farmakologicznej blokady receptorów D2.

Leki, które mogą powodować ostrą reakcję dystoniczną

  • Antagoniści ośrodkowego receptora D2:
    • leki przeciwpsychotyczne – w największym stopniu: haloperydol, pimozyd, flufenazyna; najrzadziej: olanzapina, klozapina, kwetiapina
    • leki przeciwwymiotne – metoklopramid i tietylperazyna; ostra reakcja dystoniczna jest rzadkim powikłaniem, leki te stosowane są jednak powszechnie.
  • Leki przeciwdepresyjne (rzadko) – w największym stopniu inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI – selective serotonin reuptake inhibitors), np. paroksetyna; dodanie leku z grupy SSRI do terapii przeciwpsychotycznej zwiększa ryzyko wystąpienia objawów pozapiramidowych.
  • Pojedyncze doniesienia informują o wystąpieniu ostrej reakcji dystonicznej w przebiegu leczenia flunaryzyną, sumatryptanem, lekami przeciwpadaczkowymi (karbamazepina i fenytoina), przeciwmalarycznymi (chlorochina).

Czynniki ryzyka ostrej reakcji dystonicznej

  • Młody wiek – częstość tego powikłania maleje w miarę stopniowej, zależnej od wieku redukcji liczby receptorów dopaminergicznych D2 w prążkowiu.
  • Płeć – u mężczyzn ostra reakcja dystoniczna występuje 2-4 × częściej niż u kobiet.
  • Ostra reakcja dystoniczna w wywiadzie – jest to najsilniejszy czynnik ryzyka.
  • Narkotyki (kokaina, amfetamina i jej pochodne) – opisywano przypadki ostrej reakcji dystonicznej w wyniku zatrucia tymi środkami.
  • Hipokalcemia, odwodnienie.