Ostra reakcja dystoniczna

Wstęp

Definicja

Jest to zespół odwracalnych objawów pozapiramidowych, które pojawiają się w wyniku rozpoczęcia leczenia lub zwiększenia dawki leków blokujących ośrodkowe receptory dopaminergiczne (neuroleptyków) lub rzadziej innych środków farmakologicznych.

Epidemiologia

Ostra reakcja dystoniczna występuje u 3-10% osób leczonych neuroleptykami.

Patofizjologia

Uważa się, że przyczyną wystąpienia ostrej reakcji dystonicznej jest przewaga neurotransmisji cholinergicznej nad dopaminergiczną w układzie nigrostriatalnym w wyniku farmakologicznej blokady receptorów D₂.

Leki, które mogą powodować ostrą reakcję dystoniczną

• Antagoniści ośrodkowego receptora D₂:
  • leki przeciwpsychotyczne – w największym stopniu: haloperydol, pimozyd, flufenazyna; najrzadziej: olanzapina, klozapina, kwetiapina
  • leki przeciwwymiotne – metoklopramid i tietylperazyna; ostra reakcja dystoniczna jest rzadkim powikłaniem, leki te stosowane są jednak powszechnie.
• Leki przeciwdepresyjne (rzadko) – w największym stopniu inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI – selective serotonin reuptake inhibitors), np. paroksetyna; dodanie leku z grupy SSRI do terapii przeciwpsychotycznej zwiększa ryzyko wystąpienia objawów pozapiramidowych.
• Pojedyncze doniesienia informują o wystąpieniu ostrej reakcji dystonicznej w przebiegu leczenia flunaryzyną, sumatryptanem, lekami przeciwpadaczkowymi (karbamazepina i fenytoina), przeciwmalarycznymi (chlorochina).

Czynniki ryzyka ostrej reakcji dystonicznej

• Młody wiek – częstość tego powikłania maleje w miarę stopniowej, zależnej od wieku redukcji liczby receptorów dopaminergicznych D₂ w prążkowiu.
• Płeć – u mężczyzn ostra reakcja dystoniczna występuje 2-4 × częściej niż u kobiet.
• Ostra reakcja dystoniczna w wywiadzie – jest to najsilniejszy czynnik ryzyka.
• Narkotyki (kokaina, amfetamina i jej pochodne) – opisywano przypadki ostrej reakcji dystonicznej w wyniku zatrucia tymi środkami.
• Hipokalcemia, odwodnienie.