Wprowadzenie

Złośliwy zespół poneuroleptyczny i zespół serotoninowy należą do grupy niebezpiecznych zaburzeń polekowych, które mogą stanowić stan zagrażający życiu. Związane są najczęściej ze stosowaniem leków, które w znaczący sposób modyfikują ośrodkowe neuroprzekaźnictwo dopaminowe i serotoninowe. Leki, które mogą być przyczyną wymienionych zaburzeń, stosowane są nie tylko przez psychiatrów i neurologów, lecz także przez lekarzy innych specjalności.

Złośliwy zespół poneuroleptyczny

Wstęp

Złośliwy zespół poneuroleptyczny jest rzadkim powikłaniem pojawiającym się w odpowiedzi na zastosowanie leków hamujących transmisję dopaminową.

Leki wywołujące

Lekami, które najczęściej wywołują złośliwy zespół poneuroleptyczny, są leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki), zwłaszcza typowe, takie jak haloperydol czy flufenazyna. Złośliwy zespół poneuroleptyczny może być również konsekwencją podawania atypowych leków przeciwpsychotycznych i innych leków, których mechanizm działania jest związany z modyfikacją transmisji dopaminergicznej (np. metoklopramidu), a także wystąpić po nagłym odstawieniu lub zmniejszeniu dawki leków stymulujących transmisję dopaminową (np. leków stosowanych w chorobie Parkinsona).

Epidemiologia

Częstość występowania zespołu w ostatnich latach zmniejsza się (0,02% osób przyjmujących neuroleptyki), co jest związane z częstszym stosowaniem neuroleptyków atypowych. Zespół jest najczęściej spotykany u młodych dorosłych, z pewną przewagą płci męskiej (co prawdopodobnie odzwierciedla populację najczęściej przyjmującą neuroleptyki), jednak zdarza się także u dzieci i u osób w wieku podeszłym. Śmiertelność w złośliwym zespole poneuroleptycznym jest wysoka i sięga 20-30%. Bezpośrednią przyczyną zgonów są: niewydolność krążeniowo-oddechowa i zaburzenia funkcji nerek.

Patofizjologia

Patofizjologicznym podłożem złośliwego zespołu poneuroleptycznego są zaburzenia ogólnoustrojowe, wywołane znacznym zmniejszeniem aktywności układu dopaminergicznego (wskutek zablokowania receptorów dopaminowych). Dowodem na zaangażowanie układu dopaminergicznego w patofizjologiczne podłoże zespołu jest jego związek ze stosowaniem leków przeciwpsychotycznych, a także skuteczność leków nasilających transmisję dopaminową w leczeniu jego objawów. W ostatnim czasie pojawiły się również hipotezy dotyczące udziału nadmiernego pobudzenia układu adrenergicznego w patofizjologii zespołu poneuroleptycznego. Można jednak przypuszczać, że pierwotnym czynnikiem wywołującym objawy jest zahamowanie czynności układu dopaminowego w OUN, prowadzące do głębokich zaburzeń funkcji organizmu i wtórnej silnej aktywacji układu współczulnego. Złośliwy zespół poneuroleptyczny ma charakter reakcji idiosynkratycznej (chociaż nie do końca spełnia definicyjne kryteria tej reakcji), niemożliwej do przewidzenia przed zastosowaniem leków.