Wstęp

Ostre zakażenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN) należą do stanów nagłych w pediatrii. Brak interwencji lub niewłaściwe decyzje diagnostyczno-terapeutyczne mogą prowadzić do szerzenia się procesu zapalnego w mózgu (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu), skutkując nieodwracalnymi i zagrażającymi życiu powikłaniami.

Definicja

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR) to stan zapalny obejmujący:

• oponę miękką, która przylegając bezpośrednio do płaszcza, wnika w bruzdy i zagłębienia powierzchni mózgu oraz bezpośrednio otacza rdzeń kręgowy
• oponę pajęczą
• przestrzeń podpajęczynówkową.

Epidemiologia

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest najczęstszą formą neuroinfekcji i mimo zaawansowania metod diagnostycznych, terapeutycznych i profilaktycznych stanowi jedną z najczęstszych przyczyn zachorowań i śmierci dzieci. Ogólna zachorowalność na wirusowe i bakteryjne ZOMR wynosi w Polsce 6-8/100 tys./rok (tab. 1).

Ponad połowa ropnych ZOMR występuje u niemowląt, a ok. 90% u dzieci do 7 r.ż. Zapadalność jest najwyższa w wieku 0-4 lat, osiągając wartość ok. 40/100 tys./rok. Sezonowość zachorowań związana jest przede wszystkim z zakażeniem meningokokowym.

Etiologia

ZOMR mogą powodować:

• bakterie
• wirusy
• pasożyty
• grzyby
• czynniki niezakaźne
  • procesy immunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy, sarkoidoza, choroba Behçeta, choroba Kawasakiego).

Inną możliwą przyczyną podrażnienia opon, klinicznie przypominającą ZOMR, jest naciek z komórek nowotworowych (np. w przebiegu białaczki, chłoniaków, guzów pierwotnych mózgu, przerzutów do OUN).

Spośród wielu czynników etiologicznych wywołujących ZOMR najczęstszym i najpoważniejszym problemem epidemiologicznym, diagnostycznym i terapeutycznym są bakterie. Rodzaj patogenu jest ściśle związany z:

• wiekiem dziecka (tab. 2)
• czynnikami ryzyka (tab. 3).

Bakteryjne ZOMR

Z uwagi na przebieg choroby i etiologię bakteryjne ZOMR (BZOMR) można podzielić na:

• ropne ZOMR, w których czynnikiem etiologicznym są bakterie wytwarzające otoczkę polisacharydową i namnażające się pozakomórkowo (m.in. Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae typu B) – odczyn zapalny ma charakter granulocytarny z leukocytami o wielopłatowych jądrach (PMN – polymorphonuclear)
• nieropne (aseptyczne) – wywołane przez bakterie namnażające się wewnątrzkomórkowo – odczyn zapalny jest z reguły limfocytarny (MNC – mononuclear cells).

Aseptyczne ZOMR

Historycznie zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołane wirusami i patogenami niebakteryjnymi nazywane było aseptycznym (nieropnym) ZOMR. Znane obecnie czynniki etiologiczne aseptycznych ZOMR przedstawia tabela 4.