Wstęp

Nazwa „witamina K” obejmuje grupę rozpuszczalnych w tłuszczach związków odpowiedzialnych za potranslacyjną modyfikację białek określanych jako białka zależne od witaminy K lub białka Gla. Podstawowymi formami witaminy K są:

• K₁ (filochinon) – występująca w roślinach
• K₂ (menachinon) – produkowana przez florę bakteryjną
• K₃ (menadion) – syntetyczna, rozpuszczalna w wodzie, stosowana w lecznictwie (ryc. 1).
  
  

Witamina K jest kofaktorem γ-glutamylokarboksylazy, która selektywnie przekształca reszty glutaminianowe (Glu) białek zależnych od witaminy K w reszty karboksyglutaminowe (Gla), decydujące o ich aktywności.

Białka zależne od witaminy K

Wykaz białek zależnych od witaminy K przedstawiono w tabeli 1.

Czynniki krzepnięcia

W wątrobie syntetyzowane są cztery zależne od witaminy K czynniki krzepnięcia (będące proteazami serynowymi): II (protrombina), VII, IX, X, wydzielane do krwi w formie nieaktywnych proenzymów. Ich aktywacja wymaga obecności wiążących jony wapnia reszt Gla. Przyłączenie Ca²⁺ umożliwia tworzenie kompleksów z fosfolipidami płytek krwi i komórek śródbłonka, a tym samym udział w procesie krzepnięcia.

Inhibitory krzepnięcia

Do białek zależnych od witaminy K syntetyzowanych w wątrobie należą również inhibitory krzepnięcia: białko C i jego kofaktor – białko S, oraz białko Z – kofaktor inhibitora proteaz zależnego od białka Z.

Inne

Wśród licznych białek zależnych od witaminy K, syntetyzowanych poza wątrobą, dobrze scharakteryzowane są jedynie białko Gla macierzy i białko kości – osteokalcyna, których niedobory przyczyniają się do rozwoju osteoporozy.

Epidemiologia

Dzieci

Grupą wysokiego ryzyka skazy krwotocznej w przebiegu niedoboru witaminy K są noworodki i niemowlęta. Spowodowane jest to słabym przechodzeniem witaminy K przez łożysko (stężenie we krwi pępowinowej stanowi 1/30 stwierdzanego we krwi matki), niskim jej stężeniem w mleku oraz niedostateczną syntezą przez bakterie jelitowe. W pierwszych czterech dniach po urodzeniu niedobór witaminy K stwierdza się u 50% noworodków. U 0,25-1,7% noworodków manifestuje się on jawną skazą krwotoczną. Częstość występowania powikłań krwotocznych u niemowląt karmionych wyłącznie piersią i nieotrzymujących profilaktycznie witaminy K szacuje się na 20 przypadków na 100 tys.